BASIN İŞLETMECİLİĞİ

Basin isletmelerinin tarihsel gelisim sürecine baktigimizda her zaman ekonomik bir boyutunun oldugunu görebiliriz. Gazete öncesi yazili haberlesme araçlari olan “haber mektuplari” Venedik’in ticaret limanlarinda dogmustur ve ticari konulari içermektedir. Ilk haber ajanslari da yine ticari bilgilerin iletilmesi için kurulmustur. Dogusundan günümüze basin isletmeleri diger ticari isletmeler gibi kar amaci güden isletmeler olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler.
Baslangiçta yalnizca haber vermek amaciyla kurulmus olan basin isletmeleri artik siyasal ve ticari nitelikler kazanmistir; ancak basin isletmelerinin kendine özgü birtakim üretim faaliyetleri ve buna bagli olarak da ürünleri bulunmaktadir. Bu da diger isletmelerden ayiran en önemli özelligidir. Basin isletmesi kavrami gazete, dergi, radyo-tv gibi tüm haberlesme ve iletisim örgütlenmelerini kapsamaktadir.
Bu modülde size öncelikle ekonominin temel kavramlari ve basin isletmelerinin yapisi hakkinda temel bilgiler verilmistir. Bu bilgiler dogrultusunda bir basin isletmesinin nasil örgütlendigini, zamana karsi yarisan bu isletmelerin ürünlerini zamaninda ortaya çikarabilmek için nasil yönetildigini göreceksiniz.
Ayrica bu modül size basin isletmelerinde çalisanlarin konumlari ve görevleri
hakkinda yol gösterecektir.


1. EKONOMININ TEMEL KAVRAMLARI VE BASIN ISLETMECILIGI
1.1. Ekonominin Temel Kavramlari
1.1.1. Ekonomi


Günlük yasamimizda ve basin-yayin organlarinda ekonomi kavramini sik sik duyuyor
ve okuyoruz. Ekonomi kavraminin kökeni eski Yunancaya dayanmaktadir. “Ev idaresi”
anlamina gelen “oikonomia” sözcügü Latinceye “economia” olarak geçmis, Ingilizce
“economics”, Fransizca “economie” sözcügü dilimize “ekonomi” olarak yerlesmistir. Ayrica
dilimizde ekonomi ile es anlamli olarak “iktisat” sözcügü de kullanilmaktadir. Bu sözcük de dilimize Arapçadan geçmistir.
Ihtiyaçlarin karsilanmasi temel amacina yönelik olarak yapilan etkinlikler sirasinda karsilasilan sorunlar göz önüne alinarak ekonominin degisik tanimlari yapilmistir. Bu tanimlarin içerisinde en yaygin olani ve en çok kabul göreni söyledir:
“Ekonomi, sinirsiz olan insan ihtiyaçlarini karsilamak ve refahini artirmak amaciyla sinirli (kit) kaynaklarin en iyi sekilde kullanilmasini inceleyen bilim dalidir.”
Bir malin ekonominin konusu olabilmesi için kit olmasi gerekir. Bütün insanlarin istedikleri kadar alacaklari miktarda olmamasi gerekir. Örnegin mese yapragi, hava, deniz suyu gibi mallar ekonominin konusu degildir.


1.1.2. Ihtiyaçlar

Yasamimizi sürdürebilmek için ihtiyaçlarimizi gidermek zorundayiz. Geçmisten günümüze bu ihtiyaçlar degisiklik ve çesitlilik göstermistir. Toplum halinde yasayan insanlarin bütün etkinlikleri ihtiyaç giderme amacini tasir. Ekonomik etkinliklerin temelinde insan ihtiyaçlari bulunur. Ihtiyaçlarimiz uygarligin gelismesi ve kültür seviyesinin artmasiyla giderek artmaktadir. Ihtiyaçlarin belirlenmesinde birçok etken belirleyici olmaktadir.
Bunlardan bazilarinisöyle siralayabiliriz: Yasanilan çevre, is ve meslek hayati, yas, cinsiyet, gelenek ve görenekler, kültür vb.
O halde ihtiyacisöyle tanimlayabiliriz: “Insanin bir seyin eksiligini duymasi, bu
eksiklikten dolayi rahatsiz olmasi ve bu eksikligi gidermek için çaba göstermesidir.” Diger bir ifadeyle, giderilmediginde aci, giderildiginde mutluluk veren duygudur. Örnegin, susayinca rahatsiz oluruz ve bunu gidermek için suya gereksinim duyariz. Susuzlugumuzu giderince mutlu oluruz.

1.1.2.1. Ihtiyaç Çesitleri

Ihtiyaçlar çok çesitlidir. Bunlari söyle siniflandirabiliriz:
• Zorunlu ihtiyaçlar: Yasamsal önemi olan, yeme, içme, giyinme ve barinma
gibi kesinlikle karsilanmasi gereken ihtiyaçlardir.
• Kültürel ihtiyaçlar: Okuma, televizyon seyretme, radyo dinleme gibi uygarligin gelismesiyle olusan ihtiyaçlardir.
• Lüks ihtiyaçlar: Yasamsal önemi olmayan özel araba, özel uçak, yazlik ev vb. ihtiyaçlardir.

1.1.2.2. Ihtiyaçlarin Özellikleri

• Ihtiyaçlar sonsuzdur. Gidermek zorunda oldugumuz çok çesitli ihtiyaçlarimiz vardir. Yas, gelir seviyesi, toplumsal konum ve teknolojik gelismelere bagli olarak insanlarin ihtiyaçlari farklilasir ve sürekli olarak artis gösterir.
• Fizyolojik ihtiyaçlarin kapasiteleri sinirlidir. Örnegin susuzluk ihtiyacimizi bir bardak suyla karsilayabiliriz ancak ikinci bardak suya olan ihtiyacimizin siddeti daha az olur.
• Ihtiyaçlar birbirlerinin yerine geçebilen mallarla karsilanabilirler. Seker yerine bal ya da pekmez, ayçiçegi yagi yerine zeytinyagi birbirleri yerine kullanilabilen mallardir. Bu tür mallara “rakip mal” denir.
• Ihtiyaçlar degiskendir. Ihtiyaçlar kisiye, zamana ve yasanilan yere göre degiskenlik gösterirler. 1970’li yillarda televizyon, buzdolabi, çamasir makinesi lüks olarak görülürken günümüzde zorunlu hale gelmistir.
• Ihtiyaçlar tekrarlanir. Bazi ihtiyaçlar karsilandiktan bir süre sonra tekrarlanirlar. Örnegin yeme – içme gibi.
• Genellikle ihtiyaçlar birbirini tamamlar. Çay-seker, bilgisayar-yazici, çamasir makinesi-çamasir deterjani gibi.


1.1.3. Üretim (Arz)

Insan ihtiyaçlarinin karsilanmasi için birtakim etkinlikler ve islemler sonucunda bir mal veya hizmet meydana getirme islemine üretim denir. Ayrica, bazi mallarin sekil veya yapilarinin degistirilerek yararlarinin artirilmasi da üretim faaliyetidir. Ham görüntü ve ses kayitlarindan bir haber programi yapmak, haber havuzundaki verilerden bir gazete olusturmak, bugdaydan un, undan makarna yapmak örnek olarak verilebilir.

1.1.3.1. Temel Üretim Faktörleri

Üretim yapilabilmesi için genel olarak bes ana unsura ihtiyaç vardir:
• Yer: isletmelerin çalismalarini sürdürebilecekleri toprak parçasina ihtiyaçlari vardir.
• Sermaye (Anamal): Makine, arazi, tesis, bina, hammadde, para gibi üretimde kullanilan her türlü araç ve varliklarin tümü
• Emek (Is gücü): En önemli ögedir. Mal ve hizmetlerin üretimi için emek sunan bireyler is gücünü olusturur.
• Girisimci (Mütesebbis): Üretim faktörlerini bir araya getirerek üretimi organize eden kisi
• Teknoloji: Mallarin ya da hizmetlerin üretimin baslangicindan pazara
sunulmasi ve sonrasinda yer alan asamalardaki teknik ve idari yöntemlerdir.
Teknoloji kullanimi, basin isletmeciligi açisindan çok önemli bir faktördür.
Basin isletmeleri, zamana karsi savasan isletmelerdir. Bu nedenle, en yeni teknolojileri kullanmak zorundadir.

1.1.4. Tüketim (Talep)

Ihtiyaçlarimizi karsilamak amaciyla mal ve hizmetlerden yararlanmaya tüketim denir.
Beslenmek için gida, giyinmek için giysi, barinmak için konut gibi mallari kullaniriz. Bazi mallar tüketilip yok edilir. Örnegin, ekmek beslenmek amaciyla tüketilir ve yok olur. Ancak bazi mallardan uzun süre yararlaniriz. Buzdolabi, araba, televizyon, çamasir makinesi gibi.
Bu gibi mallara dayanikli tüketim mallari denir.
Bu mallari elde etmek için yaptigimiz harcamalara tüketim harcamalari denir. Bazi mallarsa imalat veya hizmet sunumu sirasinda kullanilir. Unu bir ekmek fabrikasi
alarak ekmek üretiminde kullanirsa üretim mali, evde kullanirsak tüketim mali olur.


1.1.4.1. Arz Talep Dengesi ve Fiyat

Arz edilen miktarin talep edilen miktara esit olmasi
durumuna arz-talep dengesi denmektedir. Bu esitligi saglayan ve fark edilir bir degisme egilimi göstermeyen fiyat seviyesineyse denge fiyati denmektedir. Belli bir fiyattan, arz edilen miktarin ayni fiyattan talep edilen miktari asmasi durumunda, ortaya bir arz fazlasi çikmakta ve bu da fiyat seviyesinin düsmesine neden olmaktadir.

Yine belli bir fiyattan talep edilen mal miktarinin, arz edilen mal miktarini asmasi
durumunda ortaya talep fazlasi çikmakta ve fiyat seviyesinin yükselmesine neden
olmaktadir. Piyasa ekonomisi kosullarinin geçerli oldugu bir ortamda, arz-talep bir araya
gelerek piyasa dengelerini olusturur.
Bir malin piyasada talebinin artip eksilmesinde en önemli faktör malin fiyatidir. Genel
olarak fiyat arttikça talep düser, fiyat düstükçe talep yükselir; ancak talep degisikliginin
orani, mallarin özelliklerine göre farklilik gösterir. Örnegin, ekmegin fiyatindaki degisiklik
talep miktarinda çok fazla degisiklige neden olmazken, dondurmanin fiyatinin degismesi
talepte ciddi degisikliklere neden olur. Örnekten de anlasilacagi gibi temel ihtiyaç maddeleri söz konusu oldugunda talep, çok esnek degilken, lüks tüketim maddelerinde talep fiyata bagli olarak oldukça esnektir

1.2. Temel Ekonomik Sorunlar
1.2.1. Ihtiyaçlari Karsilama


Bireylerin ihtiyaçlarini karsilamaya yetecek araçlari saglamak, ekonomi biliminin en temel sorunudur. Ihtiyaçlarin sürekli artmasi ve çaga göre degismesi bunlarin karsilanmasi için yeni ekonomik politikalar üretilmesini gerektirir. Örnegin, yolculuk ihtiyaci degisik çaglarda degisik araçlarla karsilanmistir. Günümüzde yolcu tasimada en gelismis, hizli ve rahat ulasim araci uçaktir. O halde bu ulasim aracindan tüm toplum kesiminin yararlanabilmesi için bu alanda yatirimlari tesvik edici politikalar üretmek, yolcu tasima maliyetlerini azaltacak önlemler almak gerekir.

1.2.2. Tam Istihdam

Tam istihdam konusu, ekonominin en önemli sorunlarindan birisidir. Istihdamin
sözcük anlami bir kimseyi bir iste, bir hizmette kullanma, çalistirma demektir. O halde istihdam etmenin de ise yerlestirmek anlamina geldigini söylemek yerinde olur. Tam istihdam ise bir ülkedeki çalisabilir nüfusun tamaminin üretime katilmasi, kisilerin istedigi takdirde vasiflarina uygun is bulabilmesi durumudur. Tam istihdam, gelismis ülkeler için düsünülmüs bir hedeftir; çünkü az gelismis ülkelerin, çözmeleri gereken yapisal sorunlari bulunmaktadir.
Ünlü ekonomi teorisyenlerinden Keynes’e göre istihdam dengesi, tümüyle ekonominin dengesine baglidir ve makro ekonomik bir sorundur. Bu teoriye göre istihdam düzeyi, genel iktisadi etkinlik düzeyine baglidir. Ekonomik büyümenin yetersizligi issizligi artirir. Büyümenin fazla olmasiysa tam istihdami saglar. Bu görüs 1960’li yillara kadar geçerliligine korudu. Kosullarin degismesiyle ekonomik büyümenin tam istihdami saglamakta tek basina yeterli olamayacagi görüldü. Ekonomik büyümenin hizli oldugu birçok gelismis ülkede istihdam sorunu temel bir ekonomik sorun olarak varligini sürdürmektedir.
Çagdas ekonomistler, tam istihdam konusunda su noktalari vurguluyorlar:
• Kadinlarin is hayatina giderek artan oranda katilmasi issizlik egilimini artirmaktadir.
• Üretim biçim ve yapilarinin degismesine paralel olarak geçis
dönemlerinde, issizlik oraninin arttigi görülmektedir.
• Kisilerin egitim aldiklari ve arzu ettikleri istihdam türleri arasindaki karsitlik.
Örnegin, demir dograma egitimi alan bir kisinin sihhi tesisatçilik alaninda istihdam edilmesi.
Bu sorunlarin giderilmesi veya en aza indirilmesi için mesleki formasyonun gelistirilmesi ve çalisma kosullarinin degistirilmesi önerilmektedir.

1.2.3. Adil Gelir Dagilimi

Ekonominin önemli sorunlarindan biri de ulusal gelirin paylasimi, konusudur. Ulusal
gelir; bir ülke vatandaslarinin belirli bir süre içerisinde meydana getirdikleri mal ve
hizmetlerin toplamindan, üretim için yapilan harcamalarin çikarilmasiyla elde edilen
kismidir. Ulusal gelir, parayla ifade edilir. Ulusal gelirin dagilimi, kisisel ve fonksiyonel
olmak üzeri iki sekilde olur. Ulusal gelirin kisi basina düsen miktari, kisisel gelir dagilimini
ifade eder. Kisisel gelir toplam ulusal gelirin (GSMH-Gayri Safi Milli Hasila) nüfusa
bölünmesiyle hesaplanir.
Fonksiyonel gelir dagilimiysa ulusal gelirin elde edilmesiyle ilgilidir. Ulusal gelirin elde edilmesinde kullanilan rant, ücret, faiz ve kâr gibi üretim faktörleri arasindaki dagilimidir.
Sosyal devlet ilkelerinin geçerli oldugu demokratik ülkelerde çalisanlar ulusal gelirden iyi pay alirlar. Bu ülkelerde uygulanan sosyal güvenlik sistemi, çalisanlarin sendikalasmasi ve toplu pazarlik haklarinin üst düzeyde olmasi bunu saglayan en önemli etkenlerdir.

Gelir dagiliminda esitsizlige neden olan etkenlerden biri de cografi yapidir. Ulasimi zor, dogal kaynaklari az, iklimi elverissiz, topraklari verimsiz bölgelerde ve diger bölgelere göre daha az gelismis bölgelerde yasayanlar ulusal gelirden daha az pay alirlar. Böylesi durumlarda devletler, bu tür bölgeler için özel kalkinma planlari yaparlar. Yatirimlari tesvik edici ucuz krediler, vergi indirimleri ve sübvansiyonlar (destekleme) uygulanir.


1.3. Ekonominin Bölümleri
1.3.1. Makro Ekonomi


Milli gelir hesaplamalari, toplam talep, toplam arz, istihdam ve issizlik, sermaye, yatirim ve tasarruflar, harcama çarpanlari, maliye politikalari, para ve para politikalari, enflasyon, uluslararasi ticaret, döviz kuru rejimleri, dis ticaret finansmani gibi konulari inceleyen ekonomi dalidir. Ekonominin bu bölümü olaylari bir bütün olarak inceler. Tarim kesimi, otomotiv sektörü, demir-çelik sanayi gibi konular makro ekonominin alanina girer.

1.3.2. Mikro Ekonomi

Mikro ekonomi, tüketicilerin ve isletmelerin davranislarini, piyasa sekillerini inceler.
Yani üretim birimlerinin ya da kisisel girisimlerin incelenmesi esasina dayanir. Mikro ekonomide tek bir tüketici veya üreticinin davranislari ele alinir. Örnegin, A tarim isletmesi, X otomotiv sanayi, Eregli Demir-Çelik Sanayi gibi kuruluslarin incelenmesi mikro ekonominin alanina girer.
Mikro ve makro ekonominin alanina giren konularin, birbiriyle çok siki iliskisi vardir.
Mikro ve makro ekonominin birbirine olan etkisi bilinmeden ekonomiyle ilgili sonuca ulasamayiz. Örnegin, enflasyon makro ekonominin konusudur. Bunun tüketici davranislarina
yansimasiysa mikro ekonominin inceleme alanina girer.
Makro ekonomi daha çok bütünü incelerken, mikro ekonomi bütünü olusturan parçalar üzerinde yogunlasir. Makro ekonominin kullandigi araçlari teleskoba, mikro ekonominin kullandigi araçlariysa mikroskoba benzetebiliriz.

1.4. Basin Isletmeciligi
1.4.1. Basin Isletmeciliginin Yeri ve Önemi


Üretim faktörlerini bir araya getirerek kar amaciyla mal ve hizmet üretmek ve bunlari
pazarlamak amaciyla faaliyette bulunan kuruluslara “isletme” denir. Diger bir tanima göre
isletme; mal ve hizmet üretmek amaciyla kurulmus olan, dogal kaynaklar, emek ve sermaye gibi üretim etmenlerini bir örgüt ve yönetim gücüyle bir araya getiren ekonomik amaçli kuruluslardir. Isletmelerin baslica iki özelligi vardir:
• Ekonomik mal ve hizmetler ortaya koyabilmek amaciyla faaliyet gösterir.
• Ekonomik mal ve hizmetler ortaya koymak için gerekli üretim faktörleri bir arada bulunur.

Basin isletmeleri de diger tüm isletmeler gibi kar elde etmek amaciyla kurulmus
isletmelerdir. Basin isletmeleri diger isletmelerden farkli olarak haber ve düsünce üretir.
Genis anlamda basin, haberleri ve fikirleri toplama, degerlendirme, isleme ve bunlari kitlelere ileterek kamuoyu olusturma etkinligini gerçeklestiren yazili haberlesme aracidir.
Dar anlamda basin, sadece gazete ve dergileri kapsamakta, diger basin ürünleri bu kavramin
disinda kalmaktadir. Basin isletmeleri, yazili ve sözlü basini kapsamaktadir. Bu isletmeleri asagidaki sekilde gruplara ayirabiliriz:
• Yazili basin isletmeleri
· Gazete Isletmeleri
· Dergi isletmeleri
• Görsel ve isitsel basin isletmeleri
· Radyo isletmeleri
· Televizyon isletmeleri
Gazete, belli bir pazarda dagitimi yapilan, zaman ve önemi dikkate alinan bilginin basilmis seklidir. Gazeteler, politik, ekonomik, toplumsal ve yazinsal konularda, yorumlu veya yorumsuz haber ve bilgi vermek için genellikle günlük yayinlanir.
Dergi; siyaset, edebiyat, teknik, moda, çocuk, siir, yemek, dekorasyon, bilgisayar, bilim gibi konulari gazeteden daha ayrintili inceleyen, haftalik, iki haftalik, üç haftalik, aylik, üç aylik, alti aylik süreli yayinlardir.
Görsel ve isitsel basin isletmeleri grubundaki, radyo ve televizyon isletmeleri, hizmet
üretimini tam olarak ortaya koymaktadir. Her iki isletmenin de üretiminden yararlanan
tüketicinin elinde kalan fiziksel bir varlik yoktur.
Basim isletmeleriyse, farkli baski sistemlerini, ayri ayri ya da birlikte kullanarak, standart tip ve belli hacimde olmayan, birbirinden farkli basili mamullerin üretimini yapan endüstri isletmeleridir.
Basim isletmeleri, üretim faaliyetleri sonucunda olusturulan mamullerin fikir ve içerikleriyle ilgilenmez, yalnizca baski isini üstlenir.
Yazili basin isletmeleri, basim isletmeleriyle birlikte yasamak zorundayken; basim isletmeleri, yazili basin isletmelerinden bagimsiz olarak varliklarini sürdürebilirler.

Basin isletmesi kavramiyla genellikle basim islevini de kapsayan gazete isletmesinden; basim isletmesi kavrami ile de her türlü baski yöntemlerini kullanarak, baski öncesi ve baski sonrasi islemlerini de üretim süreci içinde gerçeklestiren ve uygulamada “matbaa isletmesi” diye anilan isletme türünden söz edilmektedir.

1.4.2. Basin Isletmelerinin Özellikleri

• Basin isletmeleri temel olarak “hizmet” üretmektedirler. Bir basin isletmesine özelligini veren, ürettigi malin fiziki degeri olmayip, bunun üzerindeki veya içerigindeki haber ve fikirler olmasidir. Bu özellik basin isletmesini haberlesme hizmeti saglayan bir hizmet isletmesi durumuna getirmektedir. Üretilen bu hizmet basin isletmelerini diger isletmelerden ayiran temel özelliklerden biri olan “gazete”dir.
• Basin isletmesi çevresinden etkilenir. Çevresinden aldigi girdileri isleyerek yine çevresine gazete, dergi ve program olarak verir.
• Günlük gazete, “en kisa ömürlü ürün” diye tanimlanir. Günlük gazetenin teknolojik gelismelerin en ileri oldugu yerlerde dahi ömrü birkaç saattir.
Öyle ki, bir sabah gazetesinin ömrü bir ögle gazetesiyle, bir ögle gazetesinin ömrü de bir aksam gazetesinin çikmasiyla son bulmaktadir.
Ancak bu özellik gazetenin haber sütunlari için geçerlidir. Dergilerdeyse bu süre daha uzun olmaktadir.
• Ayrica, gazetenin hazirlanma sürecinde zamana karsi yarismak zorunda olundugunu da bilmek gerekiyor.
• Basin isletmelerini diger isletmelerden ayiran diger önemli nitelikse, görünürde tek bir mal olmasina karsilik, çok farkli iki pazarlama teskilati gerektirmesidir.
Basin isletmelerinde iki farkli hizmet ortaya konularak, iki farkli müsteri grubu elde tutulmaya çalisilir. Bu isletmeler sürekli büyüme ve kaliteli ürün için çok sayida reklâm satabilmeli, buna karsilik reklâm sahiplerine çekici görünüp daha çok gelir elde edebilmek için iyi ürün ortaya koyarak, çok sayida okuyucuya ulasabilmelidir. Yani aslinda bir gazetenin iki ayri müsteri kitlesi vardir:
• Okuyucular,
• Reklâm verenler,
• Basin isletmelerinin bir baska özelligi de insan faktörüdür. Basin isletmelerinin basarisindaki temel ölçü, ürün olarak ortaya çikarilan yayin ya da yayinlarin kamuoyundaki olumlu imajidir. Basin isletmeleri verilen hizmetin en son ve en iyi seklini alabilmesinde isgücü ve beyin gücüne bagimliligin çok fazla oldugu organizasyonlardir.
• Ayrica gelisen teknoloji ile birlikte kaliteli ve egitimli insana yatirim ihtiyaci çogalmistir. Gazeteci, teknik eleman, idari ve mali personelin egitim yetersizligi, basin isletmelerinin bir sorunu olarak karsimiza çikmaktadir. Basindaki personel idareciligi özgündür. Bir yandan is tarifinin standart olmasi zordur, öte yandan kademe azligi ve yatay iliskilerin agirligi da yönetime bazi zorluklar getirmektedir.
• Basin isletmeleri de her isletme gibi tek basli bir yönetime baglidir, ancak, uygulamada farkli bir görünüm sergilenmektedir. En iyi isleyen basin kurulusu dahi iki baslidir; bir yanda gazeteciler ve gazetecilerden sorumlu olan yayin müdürü, öte yandan bütün teknik, idari ve mali personel ve bu fonksiyonlari yüklenen müessese müdürü.
• Bir basin isletmesinde basarili bir gazete üretimi için, ticari amaçlarla (üretim kanadi), gazetecilik meslegi (yaratici kanat) amaçlarinin bir noktada birlestirilmesi zorunludur. Her isletme gibi basin isletmeleri de görevlerini iyi bir sekilde yerine getirebilmek için hizmet ve üretim araçlari arasinda uygun ve uyumlu bir isbirligi kurmak zorundadirlar. Özellikle bu konu süreli ve belli aralikli yayinlar için çok önemlidir. Günlük bir gazetede sayfa düzeninin ilgili servise saatinde verilmemesi, o gazetenin saatinde çikmamasini, dolayisiyla isletme hayatinin ciddi sekilde sarsilmasi sonucunu doguracaktir. Basin isletmeleri “ekip” çalismasinin önemli, hatta zorunlu oldugu organizasyonlardir.
Her türlü isletmede faaliyetlerin isbirligi içinde yürütülmesi, istenen bir durumdur.
• Basin isletmeleri üretim araçlari ile isbirligi yapmak zorundadir. Her isletme gibi üretim araçlarina sahip olmalidir. Basin isletmeleri insan ihtiyaçlarinin karsilanmasini saglayan ekonomik bir varliktir. Bu ihtiyaçlar; haber alma, bilgi edinme, çesitli dünya görüsüne sahip olma, oyalanma, eglenme, kisiler arasi iletisim olarak siralanabilir.
• Basin isletmelerinin diger önemli bir özelligiyse ürünlerinin ikame (yerine kullanma) olanaklarinin çok sayida olmasidir. Kitle iletisim araçlari, teknolojik gelismelerle birlikte, her geçen gün daha çesitli ve daha kolay erisilebilir özellikler kazanmaktadir. Okuyucu bir haberi gazete yerine radyo, televizyon, internet, cep telefonu araciligiyla da ögrenebilmektedir. Bir baska deyisle gazetenin olmadigi durumlarda baska kaynaklardan rahatlikla haber alinabilmesi gazeteye olan ihtiyaci azaltmaktadir. Yazili basin isletmeleri de mümkün oldugu kadar diger haber edinme kaynaklarindan farklilasmaya çalisarak bu duruma çözüm üretmeye çalisirlar.

• Günümüzde özellikle ulusal düzeyde faaliyet gösteren basin isletmeleri, büyük yayin gruplari içerisinde yer almaktadir. Bunun en önemli nedeni medya sektörüne yapilacak yatirimlarin büyük sermaye gerektirmesidir. Bu özellik medya sektörünü tekellesme tehlikesiyle karsi karsiya getirmektedir. Medya sektöründe tekellesmenin ürün kalitesizligi, çalisanlarin ücretlerinin düsük olmasi, az istihdam gibi olumsuz ekonomik sonuçlari vardir; ancak insanlarin haber alma özgürlügünün tehlikeye girmesi, soruna sosyal bir boyut katmaktadir.

1.5. Basin Isletmelerinin Türleri
1.5.1. Büyüklüklerine Göre Basin Isletmeleri


Büyüklüklerine göre isletmeler, üretim kapasitesi veya çalisan sayisina göre belirlenir.
Üretim kapasitesine ve çalisan sayisina göre isletmeler:
• Yarim isletmeler (1 çalisan)
• Küçük isletmeler (1–6 çalisan)
• Orta büyüklükte isletmeler (6–50 çalisan)
• Büyük isletmeler (50–2000 çalisan)
• Dev isletmeler (2000’den fazla çalisan) 1.5.2. Üretim Araçlarina Göre Basin Isletmeleri Üretim araçlarina göre isletmeler üç gruba ayrilir:
• Özel isletmeler: Sermayesini tamami veya büyük bir bölümü özel kisilere ait olan isletmeleridir.
• Kamu isletmeleri: Sermayesinin tamami veya büyük bir bölümü kamu tüzel kisilerine ait isletmelerdir.
• Karma isletmeler: Sermayesinin bir bölümü özel, bir bölümü kamuya ait olan isletmelerdir.

1.5.3. Yönetim Biçimlerine (Yasal durumlarina) Göre Basin Isletmeleri

Yasal yapilarina göre özel isletmeler Türk Ticaret Kanunu’nda asagidaki gibi gruplandirilmistir:
Kisi isletmeleri:
• Tek Kisi Isletmesi: Emek, sermaye ve sorumluluk açisindan bir kisinin gözetiminde olan isletmelerdir. Tek kisinin kurdugu bu tür isletmelerde isletme sahibi isletmeye koydugu sermaye disinda kendi öz varligi ile de borçlulara karsi sorumludur. Basin isletmeciliginde daha çok yerel düzeyde görülür.
• Adi Sirket: Borçlar Kanununda düzenlenmistir. Buna göre gerçek kisiler arasinda kurulabilecegi gibi kisiler ile ticaret sirketi arasinda da kurulabilir.
Ortaklardan her biri sirkete sermaye koymakla yükümlüdür. (Borçlar Kanunu Madde: 520–544)
• Kollektif Sirket: Türk Ticaret Kanunu’nun 153. maddesine göre söyle tanimlanir:
“ Ticari bir isletmeyi bir ticaret ünvani altinda isletmek maksadiyla gerçek kisiler arasinda kurulan ve ortaklarindan hiçbirisinin sorumlulugu, sirket alacaklarina karsi sinirlandirilmamis olan sirket, kollektif sirkettir.”
• Komandit Sirket: Türk Ticaret Kanunu’nun 243. maddesine göre söyle
tanimlanir: “Ticari bir isletmeyi bir ticaret unvani altinda isletmek maksadiyla gerçek kisiler arasinda kurulan ve sirket alacaklarina karsi ortaklarindan bir veya birkaçinin sorumlulugu sinirlandirilmamis ve diger ortak veya ortaklarin sorumlulugu uygun bir sermaye ile sinirlandirilmis olan sirkettir.” Sermaye Isletmeleri:
Sermayeye dayali isletme türüdür. Ortaklar, sermayeleri oraninda isletme alacaklarina
karsi sorumludurlar. Bu isletmeler asagidaki gibi gruplandirilmistir:
• Anonim Sirket: Türk Ticaret Kanunu’nun 269. maddesine göre söyle tanimlanir:
“Anonim Sirket, bir unvana sahip esas sermayesi belirli ve paylara bölünmüs olan ve borçlarindan dolayi yalniz mal varligiyla sorumlu bulunan sirkettir. Ortaklarin sorumlulugu, taahhüt ettikleri sermaye paylariyla sinirlidir.” Yani sermaye miktarinin belli olmasi gerekir. Sirket, borçlarindan dolayi yalniz mal varligi ile sorumludur. Ortaklarsa yalnizca taahhüt ettikleri sermayeyle sorumludurlar. Anonim sirketler en az bes kisinin ortakligi ile kurulur. Anonim sirketler iki sekilde kurulur.
Sirket sermayesinin bir bölümünün kurucu ortaklar tarafindan kalan bölümünün halka açilarak karsilanmasi ile gerçeklestirilen kurulusa tedrici kurulus denir.
Sirket sermayesinin tamami kurucular tarafindan taahhüt ediliyorsa bu kurulus sekline, ani kurulus denir. Sirket yönetim kurulu tarafindan yönetilir.

• Limited Sirket: Türk Ticaret Kanunu’nun 503. maddesine göre söyle tanimlanir: “Iki veya daha fazla gerçek veya tüzel kisi tarafindan bir ticaret unvani altinda kurulup ortaklarinin sorumlulugu koymayi taahhüt ettikleri sermayeyle sinirli ve esas sermayesi belirli olan sirkete limited sirket denir.” Limited sirket birbirini yakindan taniyan kimselerin kurdugu disariya kapali bir aile sirketi niteligindedir. Ortak taahhüt ettigi sermaye payi oraninda tamamladigi kisim üzerinden sorumlu olur.
• Sermayesi Paylara Bölünmüs Komandit Sirket:
Türk Ticaret Kanunu’nun 475. maddesine göre söyle tanimlanir: “Sermayesi paylara bölünmüs komandit sirket sermayesi paylara bölünen ve ortaklardan bir veya birkaçisirket alacaklarina karsi bir kollektif sirket, digerleri bir anonim sirket ortagi gibi sorumlu olan sirkettir.” Sirketin idare ve temsili komandite ortaklara aittir.
Anonim sirket ortaklarina benzeyen ortaklara komanditer, kollektif sirket ortaklarina benzeyen ortaklara komandite ortak denir.
Degisik ihtiyaçlar yasal yapilari ve isleyisleri birbirinden farkli türde isletmeler olusmasina neden olmustur. Örnegin, disaridan kimsenin ortak olmasinin istenmedigi bir aile sirketi bu amaca en uygun olan limited sirket olarak kurulusunu gerçeklestirir.

2. BASIN ISLETMELERININ ÖRGÜTLENME YAPISI

Örnek Bir Organizasyon Semasi
Gazete Sahibi/Genel
Yayin Yönetmeni
YaziIsleri Müdürü
Idari Isler Müdürü
Haber merkezi
Ilan ve Reklâm Servisi
Insan kaynaklari
Muhasebe
Halkla Iliskiler
Ulasim güvenlik ve bina hizmetleri
Ekonomi Servisi
Istihbarat Servisi
Yurt Haberleri Servisi
Fotograf Servisi
Grafik ve Tasarim
DisHaberler servisi
Magazin servisi
Spor Servisi
Kültür Sanat Servisi
Dagitim Satis
Arsiv
Basin isletmelerinin örgütlenmesi birçok degiskene bagli olarak farkli özellikler gösterir; ancak orta ve büyük boy basin isletmelerinin örgütlenmesinde ortak noktalar bulunmaktadir.

2.1. Üst Yönetim
2.1.1. Yönetim Kurulu


Yönetim kurulu bir isletmeyi yönetmekle görevlendirilmis kisilerden olusur. Sirket tipi basin isletmelerinde yönetimsel etkinliklerden sorumlu olanlar genellikle:
• Yönetim kurulu baskani
(basin isletmesi sahibi, ortaklarindan birisi ya da diger üst düzey yöneticilerden biri olabilir),
• Yönetim kurulu baskan yardimcisi (aynisekilde seçilir)
• Genel sekreter,
• Finans görevlisi,

2.1.2. Genel Yayin Yönetmeni

Genel yayin yönetmeni, haber ve yayinla ilgili konulardan sorumludur. Basin isletmesinin haber ve düsünce üreten kismini basarili bir biçimde yönetmekle görevlidir.
Ayrica haber yayin etigine uygun yayin, yapilmasini saglamalidir. Bazi isletmelerde genel yayin müdürü olarak da anilir. Küçük isletmelerde yayincinin kendisi, ayni zaman genel yayin yönetmeni olabilir.

2.2. Idari Yönetim
2.2.1. Insan Kaynaklari


Günümüz isletmelerinin en büyük korkusu hizli gelisme ve degisme içerisinde kendini yenilemeyip üretimini artiramamaktan dolayi piyasada eriyip gitmektir. Iste insan kaynaklari yönetimi hem isletme yönetimine yönelik hem de çalisanlara yönelik çesitli egitim programlari hazirlamakla görevlidir. Isletmelerin en büyük gücü düsünen ve üreten insandir.
Çalisanlarin gücü ve verimi isletmeyi hedeflerine ulastiracak en önemli faktördür. Bu is
degisik sekillerde oryantasyon (uyum) egitimi adi altinda yapilmaktadir. Insan kaynaklari bölümünün görevleri:
• Ise yeni alinacaklarin seçimi,
• Çalisanlarin degisikliklere uyumunun saglanmasi,
• Çalisanlara yeni bilgi ve beceriler kazandirilmasi,
• Isletmenin çesitli organizasyonlarinin saglanmasi (konuklarin agirlanmasi, kutlamalar vs.) seklinde siralanabilir.

2.2.2. Muhasebe

Bir isletmenin ekonomik çalismalarini olusturan mal ve hizmet alim ve satimlariyla gelir ve giderlerini izleyen, para ile ifade eden, yorumlayan ve kaydeden sisteme muhasebe denir. Isletmenin varligini sürdürebilmesi, girdi ve çiktilarin parasal deger olarak dönüsümünün çok titiz bir sekilde izlenmesiyle ve ölçülmesiyle saglanir.
Muhasebe bölümü orta ve büyük isletmelerde bulunur. Küçük isletmelerde bu isi serbest muhasebeciler ve mali müsavirler yerine getirir. Muhasebe bölümü isletme yöneticileri için isletmenin mali durumunu birtakim tablo ve çizelgeler haline getirerek düzenli bilgi vermekle sorumludur. Ayrica isletmenin devlete karsi
parasal yükümlülüklerinin de (vergi vb.) yerine getirilmesini saglar.


2.2.3. Ilan Reklâm

Isletmenin reklâm müdürü tarafindan yönetilen ve en çok gelir üreten bölümüdür.
Medya organizasyonlarinin en büyük gelir kaynagi ilan ve reklâmlardir. Her ne kadar haber iletimi birinci amaç olsa da tüketiciler ilan ve reklâmlari için de kitle iletisim araçlarindan yararlanirlar. Reklâm görsel-isitsel (Radyo-TV) basin isletmelerinde daha çok ön plana çikarken, gazetelerde ilanlar ön plana çikar.

2.2.4. Dagitim ve Promosyon

Yayin dagitimi; basim süreci tamamlanan ve belli bir merkezde toplanip ayristirilan
yayinlarin istenilen yere zamaninda ulastirilmasi, dogru yer ve zamanda yeterli sayida ve
görünür konumda satisa hazir olarak bulundurulmasidir. Dagitim; pazarlama, satis
etkinlikleri ve mali isler bir bütündür. Dagitim bölümü:
• Dagitim kanalini seçmek,
• Dagitimin yapilacagi alani belirlemek,
• Dagitim hattini belirlemek,
• Dagitimi bu bilgiler isiginda gerçeklestirmek,
• Dagitimla ilgili olarak üst yönetimi bilgilendirmekle yükümlüdür.
Promosyonsa, satisi artirmak amaciyla yayinla birlikte çesitli ürünlerin verilmesidir.
Genellikle kitap, CD, kaset, poster, bayrak, kirtasiye malzemesi gibi ürünler promosyon olarak dagitilir. Promosyon ürünleri günlük ve uzun süreli (kupon biriktirerek) olmak üzere iki çesittir.

2.2.5. Teknik Servisler

Kendi matbaasina sahip olan basin isletmelerinde bir teknik servis ve basinda da teknik müdür bulunur. Yine isletmenin özelligine göre kullanilan alet ve makinelerin bakim ve onarimlarindan da teknik servis sorumludur.

2.3. Yazi Isleri

Bu bölüm reklâm disinda yayinda kullanilacak diger tüm malzemelerin hazirlandigi bölümdür. Yazi isleri bölümü haber ile ilgili fotograf ve benzeri görsel malzemelerin de toplandigi ve islendigi bölümdür. Muhabirlerin ve foto muhabirlerinin topladigi haber ve fotograflarin disinda haber ajanslarindan gelen haberler de yazi isleri bölümünde toplanir.

2.3.1. Haber Merkezi

Haber merkezi çesitli konularda haber toplayan, toplanan haberleri degerlendiren ana merkezdir. Ayrica gündemin takip edildigi ve planlamanin yapildigi en önemli birimdir.


2.3.2. Dis Haber Servisi

Yurt disinda meydana gelen olaylarla ilgili bilgi toplayan, bu bilgileri degerlendiren bölümdür.

2.3.3. Yurt Haberleri Servisi

Yurt içinde meydana gelen olaylari izleyip haber yapan bölümdür. Büyük gazeteler yurt haberleri için genellikle büyük sehirlerde muhabir istihdam etmektedirler. Muhabir istihdam edilmeyen sehirlerde temsilciler ya da anlasmali muhabirlerle çalisilir. Ayrica önemli olaylarin meydana geldigi zamanlarda muhabirler görevlendirilerek gönderilirler.
Ayrica Anadolu Ajansinin Yurt haberleri servisi önemli bir haber kaynagidir gazeteler için.
Yine TRT ve Basin Yayin Enformasyon Genel Müdürlügü de bu konuda hizmet vermektedir.

2.3.4. Ekonomi Servisi

Ekonomik olay ve konulari takip eden ve haber üretimini gerçeklestiren bölümdür.
Borsa, finans, bankacilik, krediler, uluslararasi ekonomik kuruluslar (Dünya Bankasi, UluslararasiPara Fonu gibi) ekonomi servisinin görev alanina girer.

2.3.5. Spor Servisi

Ulusal ve uluslararasi her türlü spor etkinliklerinin, spor politikalarinin izlenip, incelenip haber üretiminin gerçeklestirildigi bölümdür. Günümüz gazetelerinde spor haberlerinde eskiye oranla daha fazla önem verilmektedir. Buna paralel olarak da spor sayfalarinin sayisi her geçen gün artmaktadir.

2.3.6. Kültür Sanat Servisi

Tiyatro, sinema, konser ve çesitli sergilerle ilgili açilis, elestiri ve yorumlarin degerlendirilip islendigi bölümdür. Ayrica sanatçilarin özel yasamlari, makaleler ve röportajlarda kültür sanat servisinin alanina girer.
Kültür sanat servisinin bir diger görevi de okuyuculara sanat etkinliklerinin yapilacagi
yeri ve zamani bildirmektir. Yeni çikan kitaplarin tanitimi ve elestirisi, yeni çikan müzik eserleri bu bölümün çalisma alanina girer. Bu bölümün bir yöneticisi ve görevli muhabirleri vardir. Bazi gazetelerde ünlü sanatçilarin köse yazilari da yayinlanir.

2.3.7. Magazin Servisi

Gazeteciligin okuru bilgilendirmekten çok, “merak” duygusuna hitap eden, eglenceli
zaman geçirtmeyi amaçlayan boyutudur. Genellikle özel yasantilar haber konusu yapildigi
için isin ahlaki boyutlari
önem kazanmaktadir.
Genellikle deneyimli muhabirler tarafindan yürütülen bir servistir. Magazin servisi de digerleri gibi ayri olarak örgütlenmistir. Bir yöneticinin koordinatörlügünde, magazin alaninda uzmanlasmis muhabirler çalistirilir. Foto muhabirleri bu servisin en önemli elemanlarini olustururlar. Magazin haberleri genellikle ünlülerin özel yasamlari, eglence, sosyete gibi konulari içerir.
Fotograf teknigini ve kompozisyonunu çok iyi bilen fotograf editörleri tarafindan
yönetilen bu serviste yazi isleri ile koordineli çalisan foto muhabirleri istihdam edilir. Ayrica
gazetenin abonesi oldugu haber ve fotograf ajanslarindan gelen fotograflarin seçimi ve islenmesi yapilir Anadolu ajansinin merkez örgütlenmesi


2.4. Radyo TV Kuruluslarinin Örgütsel Yapisi

Radyo TV kuruluslarin örgütsel yapisi kamu ve özel isletmelere göre farkliliklar gösterir. Bir kamu kurulusu olan TRT’nin örgütsel semasi söyledir:
• TRT Genel Müdürü
· Genel Müdür Yardimcilari
· Yayin Program Yardimcisi
· Idari Yardimcisi
· Teknik Yardimcisi
· Mali Yardimcisi
• Ana Hizmet Birimleri
· Haber Dairesi Baskanligi
· Televizyon Dairesi Baskanligi
· Radyo Dairesi Baskanligi
· Müzik Dairesi Baskanligi
· Dis Yayinlar Dairesi Baskanligi
· YPKD Dairesi Baskanligi
· Stüdyolar Dairesi Baskanligi
· Vericiler Dairesi Baskanligi
· Yayin Arsivleri Dairesi Baskanligi
• Danisma ve Denetim Birimleri
· Hukuk Müsavirligi
· APK Dairesi Baskanligi
· Teftis Kurulu Baskanligi
· Yayin Denetleme Kurulu Baskanligi

• Yardimci Hizmet Birimleri
· Genel Sekreterlik
· Savunma Sekreterligi
· Personel Dairesi Baskanligi
· Egitim Dairesi Baskanligi
· Sosyal Isler ve Iç Hizmetler Dairesi Baskanligi
· Hâsilat Dairesi Baskanligi
· Reklâm Dairesi Baskanligi
· Muhasebe ve Mali Isler Dairesi Baskanligi
· Alim Ikmal Dairesi Baskanligi
· YapiIsleri Dairesi Baskanligi
· Bilgi Islem Dairesi Baskanligi
· ARIM Dairesi Baskanligi
· TPK Dairesi Baskanligi
• Tasra Teskilati
· Ankara Televizyonu Müdürlügü
· Ankara Radyosu Müdürlügü
· Ankara Bölge Vericiler Müdürlügü
· Istanbul Bölge Müdürlügü
· Istanbul Televizyon Müdürlügü
· Izmir Bölge Müdürlügü
· Antalya Bölge Müdürlügü
· Çukurova Bölge Müdürlügü
· Diyarbakir Bölge Müdürlügü
· Erzurum Bölge Müdürlügü
· Trabzon Bölge Müdürlügü
Özel kanallarin örgütlenme yapisi kanalin ekonomik gücüne göre farkliliklar gösterir.
Özel televizyonlarin örgütlenme yapisi genellikle asagidaki gibidir:
• Sahibi
• Yönetim Kurulu Baskani
• Genel Yayin Yönetmeni
• Reklâm ve Mali Isler Müdürü
• Haber Dairesi Baskani
• Program Dairesi Baskani
• Yayin Dairesi Baskani
• Mali Isler Daire Baskani
• Insan Kaynaklari Daire Baskani
• Planlama ve Teknik Daire Baskani
• Hukuk Müsaviri
• Ankara Temsilcisi
• Avrupa Temsilcisi
• Diger temsilcilikler
Basin kurumlarindan ayri olarak radyo TV kuruluslarinda haber programlarini hazirlayan kadro daha genistir.
Yayin içeriklerinin hazirlanma asamasinda yapim ekibi ve stüdyo, kurgu ve çekim ekibi olmak üzere temelde iki ekip vardir. Haber bültenlerinde haber müdürü, editörler, sorumlu müdür, spikerler, muhabirler ve haber kameramanlari görev yapmaktadir.
Haber merkezi, haberlerin toplanip islendigi birimdir. Buraya ulasan haberler kontrol edilip kurgu ve seslendirmeler yapilarak yayina hazir hale getirilir. Ayrica ajanslardan geçen haberler de yayina verilebilmektedir.
Haber müdürü, radyo-tv haber bültenlerinde bülten haberlerinden sorumludur. Istihbarat sefi yerine de kullanilir. Büyük medya kuruluslarinda haber müdürü, yazi isleri müdürüyle istihbarat sefi arasinda haber akisini saglar. Muhabirlerden gelen haberleri kontrol eder. Yayinlanip yayinlanmayacagina karar verir. Ayrica degisik kaynaklardan gelen haberleri yeniden biçimleyebilir.

Spiker (Sunucu):

Haber bültenlerini mikrofon ya da kamera karsisinda seslendiren (okuyan) ve sunan kisidir. Spiker haber yazmaz, habere gitmez; ancak bir haberle iliskili olarak stüdyoda bulunan konuga editörün ilettigi sorulari sorar. Spiker gündemi sürekli takip etmeli, gelismeleri kaçirmamalidir. Bu onun habere hakim olmasini saglar.

Yorumlayici (Anchorman):

Haber programlarinin yapimci ve sunucusudur. Haberleri kisisel yorum ve katkilari ile sunar.
Bu kadroya ayrica yönetmenler, sorumlu müdür, muhabirler, kameramanlar da eklenebilir.