ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

Çagimizda teknolojik gelismeler çok hizli bir biçimde olmaktadir. Hizli gelismeler özellikle elektrik-elektronik alaninda daha çok görülmektedir. Siz de elektrik-elektronik alanini seçtiginiz için kendinizi sansli görebilirsiniz. Çünkü hemen hemen bütün meslekler elektrikle iliskilidir; dolayisiyla elektrik-elektronik alani geçerliligini her zaman koruyacaktir.
Bu modülde elektrikte en çok kullanilan malzemelerin basit yapilarini taniyacak, bu malzemelerin nerelerde kullanilacagini ve temel devrelerde kullanimini ögreneceksiniz.
Ögrendiginiz bu bilgilerden faydalanarak çevrenizdeki elektrik malzemelerini seçebileceksiniz, ayrica basit devrelerde kullanip arizali elektrik elemanlarini degistirebilme becerisi kazanacaksiniz. Elektrik malzemelerini is güvenligi ve yönetmeliklere uygun olarak kullanmalisiniz.
Kullanacagimiz elektrik malzemeleri seçiminde çok dikkatli ve titiz olmaliyiz.
Elektrik malzemeleri Türk ve uluslar arasi standartlara uygun olarak imal edilmis olmalidir.
Ülkemizdeki birçok firmanin çok kaliteli ve uluslar arasi standartta üretim yaptigi bilinmektedir. Eger elektrik malzemeleri standart disi ise lütfen kullanmayiniz; çünkü standart disi elektrik malzemeleri ev ve isyerlerinde kullanildiginda cana ve mala büyük zarar verebilmektedir.

1. ILETKENLER VE YALITKANLAR
1.1. Iletkenler
1.1.1. Iletkenlerin Görevi


Elektrik akimini bulundugu yerden baska bir yere iletmek için kullanilan, bir veya birden fazla telden meydana gelen, çiplak (izolesiz) veya yalitilmis (izoleli) tel veya tel demetine iletken denir. Diger bir ifade ile akim kaynagi ile aliciyi birlestiren ve elektrik akiminin geçtigi yoldur.

1.1.2. Iletken Gereçler

Elektrik ve elektronikte en çok kullanilan iletkenler ve özellikleri sunlardir. Özdirenci fazla olan gereç, özdirenci az olan gerece göre kötü bir iletkendir.


1.1.2.1. Bakir

Rahat islenebilen, mekanik dayanikliligi iyi, kirmizi renkte iletken gereçtir. Özdirenci 0,0178 . mm²/m (1/56), özgül agirligi 8,93 kg/dm³, ergime derecesi 1083 ºC’dir. Bu özellikleri ile birlikte, çok üretilmesi ve ekonomik olmasi iyi bir iletken olarak kullanim alanini arttirmistir.

1.1.2.2. Alüminyum

Mekanik dayanikliligi azdir, bakira göre daha yumusak yapidadir. Gümüs beyazi, mavimtrak renkte bir metaldir. Özdirenci 0,028 . mm² /m (1/35), özgül agirligi 2,7 kg/dm³, ergime derecesi 658 ºC’dir. Bakirdan sonra en çok kullanilan iletken gereç olan alüminyum daha çok dis tesisatta ve havaî hatlarda çelik telle birlikte kullanilir.

1.1.2.3. Gümüs

Beyaz parlak renkte ve oldukça yumusaktir. Özdirenci 0,016 . mm²/m (1/ 63), özgül agirligi 10,5 kg/dm³, ergime derecesi 961 ºC’dir. Elektrigi en iyi ileten gereç olmasina ragmen pahali oldugundan, ölçü aleti yapimi ile, role kontaktör ve salterlerin kontaklari ile bazi sigortalarda kullanilmaktadir.

1.1.2.4. Demir

Parlak gri renkte yumusak bir metaldir. Özdirenci 0,1 . mm²/m, özgül agirligi 7,86 kg/dm³, ergime derecesi 1526 ºC’dir. Bakir ve alüminyuma göre iyi bir iletken gereç degildir. Elektrik makinelerinin gövdelerinin yapiminda ve bazi tezgahlarda yapi malzemesi olarak kullanilir. Içerisinde bulunan karbonun miktarina göre dökme demir (font), yumusak demir ve çelik isimlerini alir. Ayrica miknatislanma özelligi bulundugundan, sac levha haline getirilerek elektrik motorlarinin stator nüveleri ile transformatörlerin manyetik nüvelerinin yapiminda kullanilir.

1.1.2.5. Kursun

Gri, mavimtrak renkte, mekanik dayanimi az yumusak bir metaldir. Pillerde ve akümülatörlerde elektrot olarak yer alti kablolarinda ve lehim yapiminda kullanilir.

1.1.2.6. Platin

Parlak beyaz renkli yumusak bir metaldir, havada oksitlenmez. Direnç, elektrot,
kontak, paratöner uçlari yapiminda kullanilir.

1.1.2.7. Kalay

Beyaz, sarimtrak renkli yumusak ve islenebilirligi kolay olan bir gereçtir. Busonlu
sigortalarin ergiyen tellerinde, akümülatör plakalarinda, bir kisim iletken tellerinin
kaplanmasinda, kondansatör levhalarinin yapiminda, lehim yapiminda kullanilir.

1.1.2.8. Krom

Gümüs beyazi renginde sert bir metaldir. Oksitlenmedigi ve miknatistan etkilenmedigi için direnç yapiminda, maden kaplamaciliginda kullanilir.

1.1.2.9. Tungsten

Korozyona dayanikli sert bir metaldir. Yüksek ergime derecesi (3410 ºC) nedeniyle lamba flamani, direnç teli yapiminda kullanilir.


1.1.2.10. Volfram

Yüksek ergime derecesine (3500 ºC) sahip oldugundan lamba flamanlarinin yapiminda kullanilir.

1.1.2.11. Konstantan

% 40 nikel, % 60 bakir alasimindan olusur. Dirençleri yüksek ve isi ile direnç degisimi az oldugundan, direnç teli yapimi, ölçü aletlerinde ve isiticilarda kullanilir.

1.1.2.12. Krom-Nikel

% 70 nikel, % 30 krom alasimidir. Direnç degeri yüksek ve isi ile direnç degisimi az oldugundan, direnç teli yapimi ve isitici rezistans yapiminda kullanilir.

1.1.2.13. Çinko

Beyaz, mavimtrak renkte mekanik dayanimi az ve yumusak bir metaldir. Hava ve sudan etkilenmez. Direnç yapiminda, pillerde negatif elektrot olarak ve ölçü aletlerinde kullanilir.

1.1.2.14. Kadmiyum

Gümüs mavimtrak renktedir. Kursun ile birlestirilerek yumusak lehim yapiminda kullanilir.

1.1.2.15. Pirinç

Bakir-çinko karisimidir. Oksitlenmedigi için ölçü aletleri, anahtar, salter, sürgülü
reosta gibi aletlerin kontaklarinin yapiminda, tesisat malzemelerinde kullanilir.

1.1.2.16. Civa

Beyaz parlak renkli, 18-22 ºC’de buharlasma özelliginde sivimsi halde bir metaldir.
Elektrigi, isiyi iletme özelligi vardir. Elektrik cihazlarinda cam tüp içerisinde kontak malzemesi olarak kullanilir. Buhari zehirlidir.


1.1.2.17. Su

Saf su yalitkandir, ancak kullanilmak üzere tabiatta bulunan su saf olmayip içerisinde degisik mineraller bulundugundan kötü de olsa iletkendir. Saf su içerisine asit veya metal tuzlari katilarak iletken hale getirilir. Saf su akümülatör, pil ve galvano banyolarinda elektrolit olarak kullanilir.

1.2. Yalitkanlar
1.2.1.Yalitkanlarin Görevi


Yalitkan, elektrigi geçirmeyen anlamindadir. Elektrik akimini tasiyan iletkenleri ve diger cihazlari insanlarin güvenligi açisindan yalitan gereçlerdir.

Yalitkanlarda bulunmasigereken özellikler:

Yalitkanlar, akim geçisine çok direnç göstermeli, isiile yalitkanlik özelligini kaybetmemeli, suya dayanikliolmali, nem almamali, mekanik dayanikliligiiyi olmali, tutusma sicakligiyüksek olmalidir.

1.2.2. Yalitkan Gereçler

Elektrik ve elektronikçilikte en çok kullanilan yalitkan gereçlerin özellikleri incelenecektir.

1.2.2.1. PVC (Polivinil clorür)

Ham petrolün damitilmasindan meydana gelen PVC saf halde iken kirilgandir.
Içerisine degisik oranlarda yag içeren maddeler karistirilarak yumusak hale getirilir. PVC kendi rengi ile birakilmayip degisik renkler verilerek iletkenlerin ve elektrikli aletlerin yalitiminda kullanilir. PVC gelisen teknoloji kullanilarak seffaflastirilir, egilir ve bükülür, nem ve rutubet almaz, iç atlamalara ve yipranmaya dayanikli, temiz ve pürüzsüz olarak imal edilebilmektedir. PVC üstün özelliklerinden dolayi en çok kullanilan yalitkan gereçtir.


1.2.2.2. Porselen

Beyaz renkte pismis topraktan yapilmaktadir. Suya, asite, isi degismelerine karsi dayaniklidir. Genellikle izolatör yapiminda, anahtar, priz, salter, sigorta, duy gibi elektrik malzemelerinde kullanilir.

1.2.2.3. Kauçuk

Bitkisel maddelerin sivilarindan elde edilen ve dogal bir yalitkan olan kauçuk saf iken nem alir, 0 ºC’de kirilgandir, 50 ºC’de birbirine yapisir. Bu nedenle içerisine % 1-4 oraninda kükürt katilir. Daha çok iletkenlerin ve aletlerin yalitiminda kullanilir.

1.2.2.4. Mika

Dogal bir yalitkan olan mika, parlak, sert yapili ve isiya dayaniklidir. Asit ve yagdan etkilenmeyen mika levhalar halinde bulunur. Kollektör dilimlerinin birbirine karsi yalitiminda, kondansatörlerde, degisik elektrik gereçlerinin yapiminda, elektrikli havya, ütü ve isiticilarda kullanilir.

1.2.2.5. Bakalit

Dogal olmayip formik asit (karinca asiti) ile fenol (katran ruhu) bilesiminden elde edilir. Isiya, suya karsi dayanikli ve serttir. Elektrik malzemelerinin yapiminda kullanilir.

1.2.2.6. Cam

Silis ve sodyum, potasyum karbonatlari, kursun ve kireç oksitleri gibi çesitli maddelerin eritilerek karisimindan elde edilen saydam ve kirilgan bir yalitkandir. Su, yag, asit ve gerilime karsi dayaniklilik gösterirken ani isi degismelerine karsi kirilgandir. Degisik izolatörlerin yapimi ile elektrikli aydinlatma lamba ve armatürlerinde kullanilir.

1.2.2.7. Vernik

Normalde sivi halde bulunmaktadir. Isitilinca ve hava ile temas edince kuruyarak sertlesen yalitkan gereçtir. Motor ve transformatör sargilarinin yalitimi, bobin iletkenlerinin titresimini önleme ve bobinleri bir arada tutmak amaciyla kullanilir.

1.2.2.8. Yag

Sivi halde bulunan yaglar, kullanildiklari yere göre trafo ve salter yagi seklinde isimlendirilir. Yalitkan gereç olarak kullanilan yaglarin nem almama, iyi bir isi transferi yapma, yüksek gerilime karsi dayaniklilik gibi özellikleri bulunmalidir. Trafolarin yalitilmasi ve sogutulmasinda, salterlerde ark söndürücü olarak kullanilir.

1.2.2.9. Parafin

Beyazimsi renkte iyi bir yalitkan olan parafin, yalitkan gereçlerin üzerine sürülerek yalitkanliklarini arttirir ve neme karsi korur.

1.2.2.10. Amyant

Kalsiyum silikat ve magnezyum karisimindan elde edilen lifli bir yalitkandir. Çesitli kalinliklarda levhalar halinde bulunur. Isiya ve yanmaya dayanikli oldugu için elektrikli soba, ütü, havya gibi cihazlarda kullanilir.

1.2.2.11. Presbant

Dayanikli ve çok iyi bir yalitkan olan presbant, kagidin pres ile sikistirilmasindan elde edilir. Sargilarin yalitiminda, transformatör sargilari için makara yapiminda, endüvi ve stator oyuklarinin yalitiminda kullanilir.


1.2.2.12. Makaron

Pamugun örülmesi, yag veya vernik ile doyurulmasiyla elde edilen boru seklindeki yalitkandir. Çesitli renklerde ve kalinlikta yapilan makaron, sargilarin ek yerleri ile sargi giris ve çikis uçlarinin yalitiminda kullanilir.

1.2.2.13. Kagit

Kullanma yerlerine ve gördükleri islemlere göre, mumlu, ziftli veya katranli, yagli, parafinli kagit seklinde isimlendirilir. Iyi bir yalitkan olduklarindan küçük transformatör bobinlerinin yalitiminda, kondansatörlerde, yer alti kablolarinda kullanilir.

1.2.2.14. Agaç

Dogal bir yalitkandir. Yüksek isiya, mekaniki etkilere dayanikli degildir. Emprenye edilerek agaç direk, ölçü aleti altliklari, trafo takozu ve motorlarda oyuk çitasi yapiminda kullanilir.

1.2.2.15. Pamuk

Dogal bir yalitkan olan pamuk, kuru iken çok iyi bir yalitkandir. 125 ºC’den yüksek isilarda yanarak kömürlesir. Pamuk, iplik ve serit halinde (tiret) motor, trafo ile diger sargilarin bandaj ve yalitiminda kullanilir.

1.2.2.16. Kuvars

Nemden, yüksek isidan, asitlerden etkilenmeyen dogal bir yalitkandir. Elektrikli cihazlarin yalitkan kisimlarinin yapiminda, isitma cihazlarinda ve toz halinde sigorta busonlarinda kullanilir.


1.2.2.17. Izolebant

Bir PVC ürünü olan izolebant, plastik üzerine yapistirici madde sürülerek yapilir. Ek yerlerinin ve iletken gereçlerin yalitilmasinda kullanilir. En çok kullanilan izolebant 10 mm genisliginde rulolar halinde bulunur

1.2.2.18. Ebonit


Kauçuk içerisine %20-48 oraninda kükürt katilmasi ile elde edilir. Sert kauçuk veya sert lastik olarak da anilan ebonit, akümülatör kaplari, ölçü aleti altliklari yapiminda ve aletlerin yalitiminda kullanilir.

1.3. Iletken Siniflari

Iletkenler çiplak ve yalitilmis olmak üzere çesitlere ayrilir.

1.3.1. Çiplak Iletkenler ve Özellikleri

Elektriki olarak yalitilmamis iletkenlerdir, tek telli ve çok telli çiplak iletkenler olmak üzere çesitlere ayrilir.
• Tek Telli Çiplak Iletkenler: Bütün iletken tek bir telden meydana gelir.
Genelde 16 mm²den büyük kesitte yapilmamaktadir, topraklama ve havaî hat tesislerinde kullanilir.
• Çok Telli Çiplak Iletkenler: Iletken kesiti büyüdükçe islemek zorlastigindan, birden çok küçük kesitli iletken bir araya getirilip birbiri üzerine burularak (sarilarak), 35 mm²den 150 mm²ye kadar büyük kesitte çok telli, çiplak iletkenler yapilmaktadir.

1.3.2. Yalitilmis Iletkenler ve Çesitleri

Elektrik akimina karsi izole etmek için üzerleri yalitkan bir madde ile kaplanan iletkenlerdir. Çogunlukla elektrolitik bakir ve alüminyumdan yapilirlar. Günümüzde en çok kullanilan yalitim maddesi PVC’dir.

1.3.2.1. Tel Sayisina Göre Yalitilmis Iletkenler

• Tek Telli Yalitilmis Iletkenler: Iletken kismin tamami tek telden yapilan iletkenlerdir. 16 mm² kesite kadar yapilir.
• Çok Telli Yalitilmis Iletkenler: Çok telli çiplak iletkenin üzeri bir izole ile kaplanarak yapilir.

1.3.2.2. Damar Sayisina Göre Yalitilmis Iletkenler

• Tek Damarli Yalitilmis Iletkenler: Bir veya daha çok çiplak telin üzerinin yalitkan ile kaplanmasindan meydana gelir. Sabit ve hafif isletme sartlarinda siva alti ve siva üstü tesisatta kullanilir. Tek damarli tek telli ve tek damarli çok telli çesitleri vardir.
• Çok Damarli Yalitilmis Iletkenler: Birden fazla, tek telli veya çok telli damar ayri ayri yalitildiktan sonra, tek bir yalitici kilif altinda toplanarak yapilirlar.
Çok damarli tek telli ve çok damarli çok telli çesitleri vardir.

1.4. Kablolar Çesitleri ve Özellikleri

Elektrik enerjisini ileten ve iki elektrik cihazini birbirine elektrik akimiyla baglayan, elektrige karsi yalitilmis, bir veya birden çok damardan olusan yalitilmis iletkendir. Ayrica bir sinyali bir yerden baska bir yere iletmede de kullanilir.
Kablolar; TS (Türk standartlari), VDE (Alman standartlari), IEC (International
Electrical Comission), BS (British Standart) sembollerine göre siniflandirilmaktadir.
Elektrik ve elektronikçilikte en çok kullanilan kablo çesitleri incelenecektir.

1.4.1. N Kablolari

(TS) Sabit olarak siva üstü ve siva altinda kullanilir. Normal ve hafif isletme sartlarinda çalisan elektrik tesislerinde kullanilir.

• NVV kablo özelligi: Bir veya çok telli, bakir iletkenli, bir veya çok damarli protodur (PVC bazli özel bir termoplastik ) yalitkanli, protodur dis kilifli antigron alçak gerilim kablosudur. Toprak altina dösenmez. Çesitli kesitte ve damarli yapilmaktadir, 1,5-2,5-4-6-10-16 mm² kesitlerinde ve 2,3,4 damarli standart üretilir.

1.4.2. Y Kablolari

(TS) Enerji, sebeke ve aydinlatma, kumanda (enerji santrallarinin vb.) kablosu olarak
hariçte, kablo kanallarinda, toprak altinda özel olarak imal edildigi takdirde tatli
ve tuzlu suda kullanilir. Sabit tesislerde kullanilan ve agir isletme kosullarina dayanikli
kablodur.
• YVV kablo özelligi: Bir veya çok telli, bakir iletkenli bir veya çok damarli,
protodur yalitkanli, protodur dis kilifli alçak gerilim enerji kablosudur

• YE3SV kablo özelligi: Çok telli, bakir iletkenli, dielektrik kayiplari çok küçük Protothen-x (Saf polietilenin çesitli yöntemler uygulanarak, mekanik özellikleri gelistirilmis termoset yalitkan ) yalitkanlidir. Özel iç ve dis yari iletken tabakali, yüksek kisa devre akimlarina karsi uygun kesitte ve özel olarak takviye edilmis bakir ekranli, protodur dis kilifli, bir damarli orta gerilim enerji kablolaridir (E3-Çapraz bagli polietilen, S-Siper, V-PVC termo plastik yalitkan veya kilif).

• YSLTK–JZ kablo özelligi; Ince çok telli bakir iletkenli, protodur yalitkanli, damarlari numarali, üzeri lastik kilifli tasiyici elemanli, kuru, buharli ve islak yerlerde asansör, vinç ve yürüyen bant tesislerinde kullanilan kablolardir.
Standart kesitleri 1 mm² x (7, 12, 18, 24, 30 damarli) olarak yapilmaktadir.

1.4.3. H Kablolari

(TS) Kapali ve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihaz baglantilarinda, siva alti ve siva üstünde kullanilir.
• HO5V-U kablo özelligi: Kapali ve kuru yerlerde, sabit tesislerde, dagitim tablolarindaki irtibatlarda, siva alti ve siva üstünde boru içinde, kroseler üzerinde kullanilan bir damarli kablodur. Standart kesitleri 0,5-0,75-1 mm²dir.
Müsaade edilen isletme sicakligi 70ºC’dir (Harflerin anlamlari; H-Harmonize tip, 05-300 ile 500 Volt gerilim, V- PVC yalitkan, U-Tek telli).
• HO3VV-F kablo özelligi: Mekanik zorlamalarin az oldugu kapali
ve kuru yerlerde, hareketli irtibat kablosu olarak kullanilir. Ince çok telli bakir iletkenli çok damarli, protodur yalitkanli, protodur dis kilifli, fleksibl kablolardir.
Standart kesitleri 0,50 mm² x (2 ,3 veya, 4 damarli )-0,75mm²x(2,3veya, 4
damarli ) olarak yapilmaktadir (H-Harmonize tip, 03-300 volt gerilim, V-Pvc yalitkan, F-Fleksibl ince çok telli ).
• HO5RR-F kablo özelligi: Kalayli, ince çok telli, bakir iletkenli lastik yalitkanli, çok damarli, lastik dis kilifli endüstriyel tip kablolardir. Rutubetli yerlerde, su isiticilari, elektrik ocaklari, el matkaplari ve elektrikli el lambalari gibi tasinabilir atölye cihazlarinda, mekanik etkilerin az oldugu yerlerde kullanilir. Standart kesitleri 0,75-1-1,5-2,5-4 mm² x (2, 3 veya 4 damarli) olarak yapilir (H-Harmonize tip, 05-300/500 V gerilim, R-Çok telli, F-Fleksibl ince çok telli ).
Ince çok telli, bakir iletkenli, protodur yalitkanli, damarlari numara baskili, flexibl kontrol, ölçü ve kumanda kablolaridir. Mekanik zorlamalarin bulunmadigi
yerlerde, kontrol cihazlarinda, bilgisayar sistemlerinde kullanilir. Standart kesitleri 0,75 mm² x çesitli damar sayilarinda yapilir.

1.4.4. Diger Kablolar

• Alpek Kablolar: Alpek tipi hava hatti kablolarinda, plastik yalitkanli alüminyum faz iletkenleri çiplak nötr iletkeni etrafinda bükülerek sarilmistir.
Aski teli bütün yükü ve gerilmeleri tasir. Alçak gerilim hatlarinda kullanilir.
• Sicakliga dayanikli kablolar: Yüksek ortam sicakliginin bulundugu kuru yerlerde kullanilir.
Bir telli, bakir iletkenli, silikon kauçuk yalitkanli, yüksek isiya dayanikli kablolardir.
Aydinlatma elemanlarinin ve cihazlarinin baglantilarinda, salt cihazlarinin baglantilarinda,
panolarin iç baglantilarinda, 180-250 ºC sicaklikta kullanilabilir. Standart kesitleri 1,5-2,5-
4-6-10 mm²dir (S-Silikon kauçuk).
• Haberlesme kablolari: Plastik izoleli ve kilifli, yer alti-kanal-aski
telli havaî, dis ve iç tesisatta kullanilir. Dielektrik kayiplari çok azdir.
Bina içi tesisatlarda santral ile abone dagitimlarinda kullanilir. Elektrolitik (tavli) bakir iletken (TS ve IEC’ye göre), PE (polietilen) izolasyon, nem içermeyen ve dielektrik özelligi olan polyester bant, gri renkli PVC dis kilif, iletken çaplari 0,4-0,5 mm ve çesitli damar sayilarinda yapilir.
• Koaksiyel kablo: Anten kablosu olarak kullanilmaktadir. Empedansi kablonun ortasinda üzeri yalitilmis ve canli uç olarak anilan bir iletken bulunur. Yalitkanin üzerinde ise hasir seklinde örülmüs metal siper vardir.
• Fiber optik kablo: Cam fiberden yapilmistir, isik aktarimi yapilmaktadir, aktarilan isik dönüstürücü vasitasiyla tekrar elektrik sinyaline çevrilir, elektromanyetik alanlardan etkilenmez.

1.5. Iletken Baglantilari

Iletkenlerin baglantilarinda, iletkenlerin kesilmesi ve yalitkaninin soyulmasini, bükülmesini, ek yöntemlerini, terminallere baglantisini ve kablo pabucu takilmasini inceleyecegiz.


1.5.1. Iletkenlerin Kesilmesi

Iletkenler genellikle 100 metrelik toplar halinde üretilir, dolayisiyla iletkenleri
kullanacagimiz zaman kesmek gerekirse, kesme islemini çesitli aletlerle is
güvenligi kurallarina uygun yapmamiz gerekir.

Iletkenlerin kesilme yöntemleri sunlardir;

• Pense ile: Ince, örgülü, bükülü iletken ve kablolarin kesilmesinde kullanilir.
• Yan keski ile: Ince, örgülü bükülü iletken ve kablolarin kesilmesinde kullanilir.
• Hidrolik kesme pensesi veya demir testeresi ile: Kalin kesitli iletken ve
kablolarin kesilmesinde kullanilir.

1.5.2. Iletken Üzerindeki Yalitkanin Soyulmasi

Elektrik tesisatlarinda kullanilan iletkenlerin üzeri yalitkan kaplidir. Iletkenler eklenecegi veya bir yere baglanacagi zaman, üzerindeki yalitkanin soyulmasi gerekir. Iletken ve kablolarin üzerindeki yalitkanin çikartimi ve eger iletkende oksit tabakasi olusmussa temizlenmesine iletkenlerin soyulmasi denir. Iletkenlerin üzerindeki yalitkanin çikartimi sirasinda, iletkenin zedelenmemesine ve gereginden fazla soyulmamasina çok dikkat edilmelidir. Iletkenlerin soyulmasinin yapilmasinda; yan keski, kablo soyma pensi, çaki kullanilmaktadir.

1.5.3. Iletkenlerin Bükülmesi

Iletkenlerin tablo, pano montajinda veuç kisimlarinin, soyulduktan sonra kullanim yerlerine baglanmasi için bükülmeleri gerekebilir. Bükülme islemlerinde genellikle ince iletkenler için kargaburun, kalin iletkenler için pense kullanilir. Bükülecek iletken büküm noktasindan (iletken üzerindeki yalitkanin zedelenmemesine dikkat edilmeli) sikica tutulduktan sonra istenen açida bükme gerçeklestirilmelidir.

1.5.4. Iletkenlerin Eklenme Metodlari

Elektrik tesisatlarinda iletkenlerin kisa gelmesi veya düz giden bir hattan enerji almak gerektiginde ekleme islemi yapilir. Ekleme islemi yapilirken iletkenler degisik metodlarla birbirleri üzerine sarilir. Genellikle ince kesitli iletkenler el, pense veya kargaburun ile sarilarak, kalin kesitli iletkenlerin eklenmesi ise klemenslerle yapilir. Boru içerisinde kesinlikle ek yapilmamalidir. Ekleme isleminden sonra temasin iyi olmasi için lehimlenebilir, ek yerleri izolebant ile yalitilmalidir.

1.5.4.1. Düz Ek

Genellikle ince kesitli iletkenlerde el, pense ve kargaburun kullanilarak yapilir.
Iletkenin tek damarli veya iki damarli olmasi ekin yapim seklini degistirmez. Ancak iki damarli iletkenle yapilan ekte damarlardaki ek yerleri çakismamali ve ekleme isleminden sonra üzerleri izolebantla sarilmalidir. Düz ekte dikkat edilecek husus, ek yerinin saglam ve siki olmasidir. Gevsek olarak yapilan eklerde hem ek yeri açilir, hem de iletkenlerde temas zayif olur ve ark olusur.

Düz Ek Yapimi Islem Sirasi

• Eklenmek üzere seçtiginiz iletkenlerin uç kisimlarindan 30 mm’lik kismi
soyarak açiniz.
• Iletkenleri açik kisimlarini üst üste getirerek çapraz sekilde tutunuz
• Iletkenler çapraz durumda iken 1/3 oraninda tutulmasina dikkat ediniz.
• Iletkenleri kesisme noktalarindan birini digerinin üzerine 90ºlik bir açi ile bükünüz.
• Bükme islemine, bir iletkenin tamami diger iletkenin üzerine sarilana kadar devam ediniz
• Diger iletkeni, birinci iletkenin üzerine bu kez ters yönde ve aynisekilde
sariniz.
• Bükme islemini yaparken üzerine iletken sarilan bölümün egilme ve burulma
yapmamasina ve siki
sarilmasina dikkat ediniz.
• Uç kisimlarinda fazlalik varsa, sarilan iletkene zarar vermeden fazlalik kismi
dikkatlice kesiniz. Isinizin düzgünlügünden emin olduktan sonra yalitiniz. Ek
yapilacak iletkenlerin, yalitkaninin ayni
renk olmasina dikkat edilmelidir.


1.5.4.2. T Ek

Alçak gerilim havaî hatlarinda ve iç tesisatta çekme kuvveti az olan yerlerde kullanilir.
Havaî hatlarda klemens ile ekleme yapilirken iç tesisatta buat içerisinde klemens ile veya
sarilarak yapilir. Eger çekme kuvveti fazla ise dügümlü T ek yapilir. T ek yapilirken iletken
izolesinin zedelenmemesine dikkat edilmelidir. Ekten sonra ek yerinin izolebant ile yalitilmasi gerekir.

T ek yapimi islem sirasi

• Seçtiginiz iki tekli iletkenden birinin ucunu istenen ölçüde soyarak açiniz.
• Ikinci iletkenin ek alinacak yerinden 30 mm’lik bir bölümünü soyarak açiniz.
• Birinci iletkeni, T ek alinacak iletkenin üzerine dik olarak ve izoleli kismini
iyice yaklastirarak tutunuz (Resim 1.24.e. bakiniz ).
• Iletkeni bükerek sariniz, ekin sikisekilde olmasina dikkat ediniz.
• Sarma islemi tamamlandiktan sonra, bükülen iletkende fazlalik kalirsa, fazlaligi
keserek kaldiriniz ve ek yerini izolebantla yalitiniz.

1.5.4.3. Çift T Ek

Düz giden hatlardan iki farkli yöne ek almak için kullanilan bir yöntemdir. Ek alinan iletkenlerin soyulmus kisimlari, ek alinacak iletken üzerinde farkli ya da ayni yönlere sarilabilir. Çift T ek yapildiktan sonra ek yerinin iletkenligini ve dayanimini arttirmak için lehimlenebilir, ek yerinin izolebantla yalitilmasi gerekir.


1.5.4.4. Özel Ekler

Genellikle dis tesisatta kalin kesitli iletkenler klemens ve boru ile eklenir. Alçak gerilimli iç tesisatlarda ise klemens bulunmadigi yerlerde veya iki iletkenin ayni yere baglanmasi gerektiginde fare kuyrugu ve geçmeli tip ekler yapilir.

1.5.4.5. Klemens Eki

Klemens, kablolarin baglanti ve ek gerecidir. Plastik, porselen ve metalden yapilan çesitleri vardir. Çesitli boyutlarda yapilmaktadir, iletkenlerin kalinligina göre büyüklügü seçilmelidir. Ince kesitli iletkenler daha iyi elektriki temas saglanmasi için, kalin kesitli iletkenler sarilarak eklenmesi zor oldugundan klemenslerle eklenir. Ayni kesitte olmayan iletkenlerin eklenmesi uyumsuzluga neden olur. Ayni veya farkli kesitteki iletkenler klemens kullanilarak eklendiginde iletkenler arasinda daha siki bir irtibat saglanir. Klemensle ekleme yapilirken iletkenlerin klemens boyuna göre yeterli miktarda açilmasina ve uygun büyüklükte klemens kullanilmasina dikkat edilmelidir. Ayrica ince iletkenlerin dayanimini arttirmak için birkaç kez katlanmali ve klemens vidasinin tam altina gelmesi saglanmalidir.
Klemensin sikistirma vidalari yeterince sikistirildiktan sonra, klemens disina tasan açik uçlar varsa kesilerek kaldirilmalidir.

Klemensle ek yapimi islem sirasi

• Eklemek üzere seçtiginiz uygun klemens ve iletkenleri inceleyerek, iletkenlerin ucunu klemensin boyunu geçmeyecek sekilde soyarak açiniz ve bükünüz.
• Iletkeni klemense takmak için klemensin vidalarini gevseterek iletkenin geçecegi kadar bosluk açiniz.
• Uçlari açilmis (ayni kesitte) iletkenlerin tamami klemensin içinde olacak sekilde karsilikli yerlestiriniz.
• Gevsetilen klemens vidalarini iyice sikiniz.
• Çesitli kesitlerdeki tek ve çok telli iletkenleri degisik klemenslerle aynisekilde
ekleyiniz.

1.5.5. Iletkenlerin Terminallere Baglanmasi

Yalitkani soyulmus olan iletken uçlari, baglanti yerinin (terminalin) özelligine göre sekillendirilir. Vidalara baglanacak tek telli ve çok telli iletkenler, vida çapina göre kargaburun ile bükülür. Iletken ucu vida çapina uygun olarak kivrildiktan sonra meydana gelen halka ucu kapatilir ve iletkene dokundurulur. Daha sonra içerisine, alt ve üst kisimlarina pul veya rondela konularak vida geçirilir. Bu sirada iletkenin vidaya saat ibresi yönünde sarilmasina dikkat edilmelidir. Çok telli iletkenler vida içerisine geçirildikten sonra uç kisimlari lehimlenmeli veya tel ile sarilmalidir.

1.5.6. Kablo Pabucu Takilmasi

Kalin kesitli ve çok telli iletkenlerin cihazlara baglantisi, çogu kez mümkün olmaz.
Kablo pabuçlari degisik tipte ve degisik boyda yapilmaktadir. Çok telli ve kalin kesitli iletkenlerin uçlarina, baglamadan önce kablo pabucu takilir. Kablo pabucu, mekaniki ve elektriki bakimdan iyi bir baglanti saglar. Baglanti sirasinda iletkenlerin çiplak kisimlarinin pabuç disinda kalmamasina dikkat edilmelidir. Gerekirse üzerine takilan iletkenle birlikte lehimlenerek baglanti mukavemeti arttirilabilir.


Kablo pabucu takilmasi islem sirasi

• Elinizdeki iletkene uygun kablo pabucunu seçiniz.
• Iletkenin ucunu kablo pabucuna geçecek kadar uygun boyutta soyunuz,
gerekirse iletkeni firça ile temizleyiniz.
• Iletkenin soyulmus
ucunu kablo pabucundaki yerine geçiriniz.
• Kargaburun veya pense kullanarak (büyük kesitli iletkenlerde pabuç sikma aleti
kullanarak) kablo pabucunu sikistiriniz. Kesinlikle çekiç, tornavida vb. aletlerle
vurarak pabucu sikmayiniz.
• Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlice keserek kaldiriniz, sikistirilmis
iletkeni gerekirse lehimleyiniz.


1.5.7. Iletkenlerin Yalitilmasi

Iletkenler eklendikten sonra çiplak olan ek yerlerinin birbirine dokunarak kisa devre olmamasi için ve herhangi bir harici dokunmaya karsi mutlaka yalitilmasi gerekir. Iç tesisatta ek yerlerinin yalitilmasinda izolebant, sargilarin ek yerlerinin yalitilmasinda ise makaron kullanilir. Izolebant ile yapilan yalitma isleminde sarma isine, yalitkan kismin üzerinden baslanir ve izolebantin üst üste gelmesi saglanarak ek yerinin üzeri tamamen sarilir. Ek üzerindeki izolebant kalinligi, kullanilan gerilime göre degisir.

2. KABLO DÖSEME MALZEMELERI
2.1. Tesisat Borulari ve Ek Parçalari
2.1.1. Görevi


Elektrik tesislerinde alicilar ile enerji kaynagi ve kumanda araçlari arasindaki baglanti, iletkenlerle saglanmaktadir. Devrenin çalistigi sürede kablolarda, çevreye tehlikeli olabilecek enerji geçisi vardir. Bu tehlikeli durumun ortadan kaldirilmasi için, kablolar boru ve parçalari içine alinir. Boru ve parçalari da tesisin yapilacagi ortama uygun özellik ve sekillerde çesitli gereçlerden yapilir.

2.1.2. Tesisat Boru Çesitleri ve Ek Parçalari

Tesisat borulari, düz borular ve bükülgen borular olmak üzere ikiye ayrilir. Tesisat
boru ek parçalari, dirsek ve muf olarak adlandirilmaktadir.


2.1.2.1. Düz Borular

Sert termoplastikten (PVC) veya sacdan yapilmistir. Günümüzde PVC (plastik) alev almayan borular tesisatlarda kullanilmaktadir. PVC borular asinmaya ve korozyona dayaniklidir. PVC borular, çesitli boyda ve çaplarda üretilir. PVC borularin yön degistirdigi yerlerde dirsekler, borularin kisa geldigi yerlerde ek parçasi (muf) kullanilir. Eski tesisatlarda siva üstü tesisatlarda bergman (yumusak çelik sacdan, içi ziftli kartonla yalitilmis boru), siva alti tesisatlarda pesel (çelik sacdan, içi yalitkansiz boru) borular kullaniliyordu.

2.1.2.2. Bükülgen Borular

Bükülgen (spiral) borular metal ve yalitkan (PVC) gereçlerden yapilir. Hareketli, bükülgen, çarpma ve vurma tehlikesi olan yerlerde kullanilir. Çesitli çaplarda ve boyda üretilir (Spiral boru standart çaplari 9–11–14–18–26–32–37 mm ).


2.2. Kanallar
2.2.1. Görevi


Bina içerisinde siva alti tesisat dösenip tamamlandiktan sonra telefon, bilgisayar, asansör, televizyon, seslendirme ve bildirim tesisatlari, kuvvet tesisatlari yapilmaktadir. Bu tesisatlar sivanin üzerine ve degisik sekillerde dösendiginden özellikle iç dekorasyonun düzenli görünümünü bozar. Bunun için sonradan dösenen elektrik tesisatlari özel tasiyicilar kullanilarak, dekoratif görünümle uyumlu hale getirilmistir.

2.2.2.Çesitleri ve Ek Parçalari

Kablo kanallari (PVC), kablo tavalari (sac), busbar kanal enerji dagitim sistemi olmak üzere genelde üç kanal çesiti vardir.

2.2.2.1. Kablo Kanali

Genellikle seyyar tesisatlarin, dekoratif dösemelere uyumlu bir sekilde çekilmesini saglar. Çesitli boyut ve renklerde genelde 2 m uzunlugunda yapilir. Pano tipi ve duvar tipi kanallar mevcuttur. Ara bölme, iç köse, dis köse, T köse, sonlama, priz montaj seti gibi ek parçalari bulunur.

2.2.2.2. Kablo Tavalari

Kablo tavalari, özellikle havadan veya duvardan geçmesi gereken bir veya birden çok
sayidaki kablolarin emniyetli bir sekilde ve bir arada tasinmasi için kullanilir. Bunlar çesitli
genislikte ve uzunlukta, delikli saclardan U profil seklinde yapilirlar. Tavana özel aparatlari
ile asilarak, duvara ise ayak baglanarak monte edilir.


2.2.2.3. Busbar Kanal Enerji Dagitim Sistemi

Tavana monte edilen kanallar ile barali dagitim sistemi olan busbar sistemi
günümüzde yeni gelistirilen enerji dagitim sistemidir. Bu dagitim sistemi aydinlatma, kuvvet
ve hem aydinlatma, hem de kuvvet tesisati birlikte yapilabilmektedir. Busbar sisteminde,
atölye içerisinde bulunan makine ve tezgahlarin tamamina ulasacak sekilde, içinde enerji
tasiyan alüminyum veya bakir baralarin bulundugu kanallar dösenir. Ayrica hareketli
makineler için troley sistemi ile hareket halinde kesintisiz enerji saglanmaktadir. Busbar
kanalli sistemin degisik uygulama sekilleri ve bunlari uygulamaya yönelik, çesitli yan
gereçleri mevcuttur.

2.3. Ek Kutulari
2.3.1. Görevi


Elektrik tesisatlarinda içerisinde iletkenlerin eklendigi ve dagitimlarinin yapildigi ek kutularidir (buatlar).

2.3.2. Çesitleri

Günümüzde siva alti ve siva üstü tesisatta kullanilan buatlar PVC’den veya metalden
yapilmaktadir. 5-7 cm çapinda ve degisik derinliklerde yuvarlak buatlar disinda, degisik
boyutlarda kare buatlar ve nemli yer buatlari bulunmaktadir.

2.4. Kasalar

Anahtar ve prizlerin montaji için kullanilan gereçlerdir. PVC’den siva alti
ve siva üstü olarak imal edilir. Normal, norm (derin kasa), geçmeli ve alçipan kasalari
olarak çesitleri vardir.

2.5. Kroseler
2.5.1. Görevi


Kablolarin, borularin duvar veya tavana tutturulmasina yarayan gereçlerdir. PVC veya
sacdan yapilir.


2.5.2. Krose Çesitleri

Kroseler boru veya kablolarin özelligine ve çapina göre degisik büyüklüklerde üretilir.
Plastik veya sac krose, çivili krose, antigron krose, ray ve tandir krose (havaî hat
iletkenlerinde kullanilir) olarak adlandirilir. Antigron kroseler en çok 30 cm araliklarla
dübellerle tutturulur. Dübeller plastikten veya çelikten imal edilen, çesitli boyutlarda yapilan
vida tutturma gerecidir. Çivili kroseler ile kablo dösenmesi tavsiye edilmemektedir.


2.6. Kablo Bagi ve Spiralleri

Plastik malzemeden yapilan, kilitli baglar ya da spiral seklindeki seritler, kablolarin bir arada durmasini saglar. Pano gövdesine yapismalari için altliklari da vardir. Çesitli boyda ve kalinlikta çesitleri vardir.

3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA
3.1. Topraklama
3.1.1. Topraklamanin Önemi


Gerilim altinda olmayan bütün tesisat kisimlarinin, uygun iletkenlerle toprak kitlesi içerisine yerlestirilmis bir iletken cisme (elektrot) baglanmasidir. Topraklamanin amaci, elektrikli alicilari kullananlarin can güvenligini saglamak ve cihazlarin zarar görmesini önlemektir. Bütün elektrik makinelerinin gövdeleri, borularin madeni kisimlari, kursunlu kablolarin kursun kiliflari, tablo ve benzerlerinin metal kisimlari topraklanmalidir.

3.1.2. Topraklama Çesitleri

Koruma, isletme, fonksiyon ve yildirima karsi topraklama olmak üzere dört çesittir.

3.1.2.1. Koruma Topraklamasi

Insanlari ve canlilari tehlikeli dokunma gerilimlerine karsi korumak için isletme akim devresinde bulunmayan iletken bir bölümün topraklanmasidir. Cihazlarin gerilim altinda olmayan metal kisimlarinin topraklanmasidir.

3.1.2.2. Isletme Topraklamasi

Isletme akim devresinin bir noktasinin, cihazlarin ve tesislerin normal isletilmesi için
topraklanmasidir. Bir isyeri veya fabrikanin enerjisini saglamak için çalisan trafonun veya
alternatörün yildiz noktalarinin topraklanmasidir. Iki sekilde, dirençsiz ve dirençli isletme
topraklamasi yapilmaktadir.

3.1.2.3. Fonksiyon Topraklamasi

Bir iletisim tesisinin veya bir isletme elemaninin istenen fonksiyonu yerine getirmesi amaciyla yapilan topraklamadir. Fonksiyon topraklamasi, topragi dönüs iletkeni olarak kullanan iletisim cihazlarinin isletme akimlarini da tasir.

3.1.2.4. Yildirima Karsi

Topraklama Yildirim düsmesi sonucunda isletme geregi gerilim altinda bulunan iletkenlere
atlamalari (geri atlamalar) genis ölçüde önlemek için isletme akim devresine iliskin olmayan
iletken bölümlerin topraklanmasidir. Yildirim topraklamasi sistemine paratöner de denir.
Paratöner sisteminde yakalama çubugu vardir ve bu çubuk binalarin en üst noktasina
monte edilir, bu çubuga toprak iletkeni baglanir ve baglanan iletken toprak içindeki elektrota
tutturulur.

Sekil 3.3: Yildirim olusmasi

ve binanin paratöner tesisi
Simsekli ve yildirim düsme riskli havalarda elektrikli cihaz fislerini prizden çekiniz.

3.1.3. Topraklama Elemanlari

Topraklama tesisinde kullanilan elemanlar; topraklama iletkeni, topraklayicilar, topraklama baglanti elemanlari ve zemindir.

3.1.3.1. Topraklama Iletkeni

Topraklanacak bir aygiti veya tesis bölümünün bir topraklayiciya baglayan topragin disinda ya da yalitilmis olarak topragin içinde çekilmis bir iletkendir. Çesitli kalinlikta yuvarlak, örgülü veya yassi lama seklinde bakir veya galvanizli iletkenden yapilmaktadir.
Topraklama iletkenlerinin en küçük kesitleri, elektrik tesislerinde topraklamalar
yönetmeligine göre;
• Bakir: 16 mm²
• Alüminyum 35 mm²
• Çelik 50 mm² olmalidir.

3.1.3.2. Topraklayici (Topraklama Elektrodu) Çesitleri

Topraklayicilar toprak ile sürekli temasta bulundugu için korozyona karsi
dayanikli malzemelerden olusmalidir. Serit, çubuk ve levha topraklayicilar olmak üzere çesitleri
vardir. Levha topraklayicilarin kullanilmasi pek tercih edilmemektedir. Ayrica beton temeline gömülen çelik ve çelik kaziklar veya diger dogal topraklayicilar topraklama tesisinin bir kismi olarak kullanilabilir.
• Serit Topraklayicilar: Serit, yuvarlak iletken ya da örgülü iletkenden yapilan
ve genellikle az derine gömülen topraklayicilardir. Bunlar uzunlamasina
dösenebilecegi gibi yildiz, halka, gözlü topraklayici
ya da bunlarin bazilarinin
bir arada kullanildigi
biçimde düzenlenebilir.
• Çubuk Topraklayicilar: Boru yada profil çelikten yapilan ve topraga çakilarak
kullanilan topraklayicilardir. Genellikle çiplak bakir veya bakir kaplamali
çelikten yapilir. En az 0,5–1 metre derine gömülmelidirler.
Sekil 3.4: Galvaniz ve bakir çubuk topraklayicilar
• Levha Topraklayicilar: Dolu ya da delikli levhalardan yapilan
topraklayicilardir. Bunlar genel olarak öteki topraklayicilara göre daha derine
gömülür.
Yeni yapilacak binalarda temel topraklayici tesis edilmesi zorunludur.

3.1.3.3. Baglanti Elemanlari

Klemens, pabuç ve diger yardimci baglanti elemanlarindan olusmaktadir, bakir ve galvanizden yapilmaktadir.

3.1.3.4. Zemin ve Özellikleri

Topragin özgül elektrik direnci vardir. Bu direnç kenar uzunlugu 1 metre olan toprak
bir küpün karsilikli
iki yüzeyi arasindaki dirençtir.
• Bataklik 5-40 ohm. m
• Killi ve humuslu toprak 20-200 ohm. m
• Kum 200-2500 ohm. m
• Çakil 2000-3000 ohm. m olarak dirençleri tespit edilmistir.
Özgül direnci az olan zemin iyi bir topraklamaya olanak verir.


3.2. Sifirlama
3.2.1. Sifirlama Yapim Nedenleri


Gerilim altinda olmayan bütün tesisat kisimlarinin sebekenin sifirlama hattina (topraklanmis nötr hattina) veya ayri çekilmis koruma iletkenine baglanmasidir. Alternatör, trafo gibi cihazlarin topraklanmis sifir (nötr) noktalarindan çikan hatlara sifir veya nötr hatti denir. Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan bu korunma seklinde, elektrikli cihazda herhangi bir kaçak oldugunda kisa devre meydana gelir ve sigorta atarak cihazin enerjisini keser. Yani sifirlama yapilmakla, gövdeye kaçak arizasi kisa devreye dönüstürülerek sigortayi attirmak suretiyle devrenin enerjisi kesilmis olur. Masrafsiz ve kolay uygulanmasinin yaninda, sifirlamanin birtakim sakincalari da vardir.

3.2.2. Sifirlamanin Sakincalari

Giris faz nötr iletkenleri eger yer degistirilirse alicilar üzerinde faz verilmis olur.
Normalde nötr hattinda enerji bulunmamalidir; ancak sebeke hatlarinin dengesiz yüklenmesi
sonucu olarak nötr hattinda da enerji olabilir. Küçük degerdeki kaçaklar sigorta tarafindan
algilanmayacagi için cihaza dokunan kisiler içinde her zaman potansiyel tehlike olusturur.

4. ZAYIF AKIM MALZEMELERI
4.1. Transformatör
4.1.1. Zayif Akim Transformatörü Görevi ve Yapisi


Transformatör; sargilarindan herhangi birine uygulanan alternatif gerilimi, elektromanyetik endüksiyon yolu ile diger sargilarinda ayni frekansta; fakat farkli akim ve gerilime dönüstüren ve hareket eden parçasi olmayan elektrik makinesidir. Küçük güçlü transformatörlere zil transformatörü denilmekte ve 220 / 3-5-8 volt, 220 / 4-8-12 volt ve 220/ 24 voltluk standart gerilimlerde üretilmektedir. Güçleri ise 5-10-20-50 watt olarak degismektedir.
Zayif akim transformatörü, demir nüve ve sargilar olmak üzere iki bölümden meydana gelmistir. Demir nüve, 0,35-0,5 mm. kalinligindaki birer yüzeyleri yalitilmis ince silisli saclarin paketlenmesi ile yapilmistir. Sargilar primer ve sekonder sargi olmak üzere iki adettir.
Düsürücü trafolarda birbiriyle elektriki baglantisi olmayan bu iki sargidan ince kesitli iletkenle çok sipirli olarak sarilan birinci sargiya primer sargi, kalin kesitli iletkenle az sipirli olarak sarilan ikinci sargiya ise sekonder sargi denir. Zil, kapi otomatigi, refkontak, numaratör, kapi otomatigi zayif akim trafo çikisina baglanir (4-8-12 volt).

4.1.2. Çalisma Prensibi

Transformatör prensip semasinda, primer sargiya alternatif gerilim uygulandiginda,
bobinden alternatif akim geçer. Bu akim, demir nüve üzerinde zamana göre yönü ve siddeti
degisen bir manyetik alan meydana getirir. Devresini sekonder sarginin bulundugu ayak
üzerinden tamamlayan degisken manyetik alan kuvvet çizgileri, sekonder sargi iletkenlerini keserek bir emk (elektro motor kuvvet) endükler.
Bu sekilde aralarinda hiçbir elektriki bag olmadigi halde, primer sargiya uygulanan alternatif gerilimin etkisi ile sekonder sargidan ayni frekansli, düsük gerilim elde edilir.
Transformatörün, sekonder sargisindan düsük degerli alternatif gerilim uygularsak bu defa
diger sargisinda ayni frekansli yüksek gerilim aliriz. Fakat fazla akim çekilemez.
Transformatörün bir sargisina dogru gerilim uygulandiginda çikisindan gerilim alabilir miyiz, arastiriniz.
Transformatörün bir sargisina dogru gerilim uygulandiginda çikisindan gerilim alabilir miyiz, arastiriniz.

4.2. Butonlar
4.2.1. Butonlarin Görevi


Çagirma ve bildirim tesisatlarinda devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlara buton denir. Buton, iletkenlerin baglandigi iki vida ve yayin hareket ettirdigi bir kontaktan meydana gelmistir. Buton normalde yay tarafindan açik tutulur ve üzerinden akim geçmez.
Butona basildiginda yay kuvveti yenilerek hareketli kontagin vidalar üzerine basmasi, yani
devreyi kapatmasi saglanir. Bu durumda devreden akim geçer. Zil butonu üzerinden elimizi çektigimizde yay, tekrar kontagiiterek devreyi açar.

4.2.2. Buton Çesitleri

Zil butonlari, siva alti veya siva üstü, yuvarlak, köseli, etiketli, çoklu (butoniyer) seklinde üretilir. Son yillarda butoniyerler sesli ve görüntülü haberlesmeye olanak saglamaktadir. Ayrica kapi otomatigi ve merdiven otomatigi butonlari, yangin bildirim butonlari da bulunmaktadir.


4.3. Ziller
4.3.1. Zil Çesitleri


Zil, zayif akim tesisatinin bildirim kismini olusturmaktadir. Çesitleri; elektromekanik
zil, elektronik zil, melodili ziller en çok kullanim alani bulmaktadir.

4.3.2. Elektromekanik Zil Çalisma Prensibi

Elektromekanik zil, elektromiknatis, tokmak, çan ve bunlarin monte edidigi kaideden
meydana gelir. Bobin uçlarina 8-12 voltluk alternatif gerilim uygulandiginda, bobin etrafinda
bir manyetik alan meydana gelerek bobinin göbegini olusturan sac nüveyi miknatislar.
Miknatislanan nüve, karsisindaki paleti çeker ve ucundaki tokmak çana vurur. Palet çekildigi
anda A kontagi
açildigindan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda nüve miknatisligini
kaybederek paleti birakir. Palet normal konumuna döndügünde ise kontak kapanarak tekrar
bobine gerilim gelmesi olusur. Zilin çalismasi, bobine gerilim uyguladigimiz müddetçe
devam eder.


4.4. Kapi Otomatigi
4.4.1. Görevi

Apartman veya diger binalarin ana giris (cümle kapi) kapilari, isi kaybi ve güvenlik açisindan kapali tutulmasi gerekir. Bu amaçla kapi, genelde hidrolik bir kol düzenegi ile sürekli kapali tutulur. Disaridan gelen kisiye kapinin otomatik olarak açilmasini saglayan elektrikli elemana kapi otomatigi denir. Kapi otomatigi üzerinde gergi zincirleri vardir, bu gergi zincirini ayarlayarak iyi bir açilma saglanmaktadir. Yeni nesil kapi otomatiklerinde bu zincir düzenegi kaldirilmistir, kapi otomatigine enerji geldiginde direk kapi açilmaktadir.


4.4.2. Çalisma Prensibi

Kapi otomatigi üzerinde (zincirli tip) elektromiknatis, kurma kolu, sürgü kolu, yerine
getirme yayi mandali, palet gibi elemanlar bulunmaktadir. Mekanik parçalarin olusturdugu
kilit sistemi elektromiknatisin enerjilenmesi ile harekete geçerek kapi
üzerindeki kilidi açar.
Kapi otomatigi daima, sürgülü kilitle birlikte kullanilir ve açilir, kapanir ve bina kapisinin iç
tarafina monte edilir. Sürgü kolu, küçük bir zincir yardimiyla kilit sürgüsüne, kurma kolu ise,
kapi mesnedindeki duvara baglanir. Bina kapisi kapatilinca, kurma yayi gergin duruma gelir ve kurma yayina bagli sürgü kolu çekilmek ister, fakat sürgü kolu pimi ve palet üzerindeki
tirnaga takili bulunan mandal nedeni ile çekilemedigi için sürgü kolu hareket edemez ve kapi
açilmaz.
Kapinin açilmasi için, paletin çekilmesi ve mandalin tirnaktan kurtulmasi gerekir.
Kapi otomatigi bobini enerjilenince (butona basildiginda) bobin miknatislanarak paletini çeker çekmez mandal tirnaktan kurtulur. Böylece gergin durumdaki kurma yayi, sürgü kolu piminin mandal üzerindeki yerinden kurtulmasini saglar. Sürgü kolu çekilerek kilidi ve dolayisiyla kapiyi açar. Kapi açildiktan sonra yerine getirme yayi yardimiyla sürgü kolu pimi, mandal üzerindeki oyuga girer ve kapi otomatigi tekrar kurularak yeniden çalismaya hazir hale gelir.

4.5. Numaratör
4.5.1. Görevi


Günümüzde kullanim yeri çok azalmis olan numaratör tesisati apartmanlarda kapiciyi, isyerlerinde hizmetliyi çagirmak amaciyla kulanilmaktadir. Günümüzde eskiden kalma tesisatlar haricinde kullanimi azdir. Kullanilan yerler tam olarak bitmedikçe üretimi ve tesisati da yapilacaktir.

4.5.2. Çalisma Prensibi

Numaratörler üç ve bes aboneli olarak yapilmaktadir. Daha fazla aboneye ihtiyaç oldugunda üçlü veya besli gruplar olusturularak sayi arttirilabilir. Numaratörlerde her abone için bir elektromiknatis, elektromiknatisin önünde bir palet ve bu paletin üzerinde düsmeye
hazir bekleyen bir numara bulunur. Elektromiknatislara ayri ayri butonlar kumanda eder ve her elektromiknatis tek bir zile seri baglidir.
Numaratör tesisatinda numaratör, kapici veya hizmetli odasinda, butonlar ise binalarda daire içinde, resmi dairelerde ise yönetici odasinda bulunur. Kapici yada hizmetliyi çagirmak isteyen kisi, numaratör butonuna basarak kapici odasindaki zili çalarken kendisine ait olan numaraninda, numaratör ekranina düsmesini saglar. Zilin çalmasi ile çagirildigini anlayan hizmetli, numaratöre bakarak kim tarafindan çagrildigini anlamis olur. Numaratör kurma kolu yardimi ile düsen numarayi yerine kaldirdiktan sonra hizmeti yerine getirmek üzere gider, bu arada kendisi baskalari tarafindan aranmissa döndügünde numaratöre bakarak bunu
anlayabilir.


4.6. Refkontak
4.6.1. Görevi


Çocuk bakim evleri, kütüphane, hastane, okul gibi sessizligin önemli oldugu yerlerde
çagirma ve bildirim amaçli olarak, isikli çagirma (refkontak) tesisatlari kullanilir.

4.6.2. Çalisma Prensibi

Refkontak tesisati role, çagirma butonu, söndürme butonu ve iki adet sinyal lambasindan meydana gelmektedir. Role ve söndürme butonu çagriyi yapan kisinin odasinda, çagirma butonu kisinin hemen yaninda bulunur. Sinyal lambalarindan biri, çagriyi yapan kisinin odasinin koridora bakan kisminin üstüne, digeri ise çagrilan görevlinin bekledigi yere konulur.
Görevliyi çagirmak için çagirma butonuna basilir. Bu durumda role bobinine enerji
uygulanir ve akim geçerek karsisindaki paleti çeker. Palete bagli kontak kapandigindan refkontak lambalari yanar.
Butondan basinç kaldirildiginda bobin enerjisi kesilerek paleti birakir; fakat palet
tirnaga takili bulundugundan kontak açilmaz ve dolayisiyla lambalar yanmaya devam eder.
Görevli kisi bulundugu yerdeki lambanin yandigini görünce koridora çikar. Hangi kapinin üzerindeki lamba yaniyorsa o odadan çagrildigini anlar ve odaya gider. Oda içerisine girerek görevini yaptiktan sonra, yine oda içerisinde bulunan söndürme butonuna basar, tirnaktan
kurtulur. Böylece sinyal lambalari söner ve role tekrar ilk çalisma durumuna döner.
Günümüzde elektronik refkontaklarda üretilmektedir. Elektronik refkontaklarda mekanik role tirnak düzenegi yoktur. Üzerinde lamba, zil, söndürme butonu (Off), çagirma butonu (On) ve 24 Volt gerilim baglanti klemensleri bulunur.

4.7. Diyafon
4.7.1. Görevi


Diyafon tesisatlari günümüzde numaratör ve refkontak tesisatinin kullanildigi yerlerde alternatif olarak kullanilmaktadir. Diyafonda çagiran ve çagrilan kisiler birbirlerinin sesini duyduklarindan, daha kolay iletisim kurulmakta ve zamandan tasarruf saglanmaktadir.
Günümüzde görüntülü diyafonlarda kullanilmaktadir.

4.7.2. Çalisma Prensibi

Diyafon tesisatlarinda bir merkez ünitesi ve ona baglisube üniteleri bulunmaktadir.
Merkez ünitesinin üzerinde her üniteye ait bir buton bulunur. Konusulmak istenen sube ünitesinin anahtari kapatildiktan sonra, konusma butonuna basilarak gerekli ses mesaji subeye ulastirilir. Merkeze baglisubelerin tamami merkezle ayri ayri görüsebilir. Diyafonlar en çok çay ocaklari, bürolarda, okullarda, imalathanelerde kullanilmaktadir. Diyafonlar gelistirilerek apartman zil tesisatlari ile birlikte kullanilmaya baslanmistir.